![]() |
|














Rusiya neçə yerindən parçalana bilər? – “EUObserver” nəşri
Tarix 02.07.22, 17:50 |
|

Redaksiyası Belçikanın paytaxtı Brüsseldə yerləşən “EUObserver” internet nəşrində “Rusiya dağılsa, hansı regionlar müstəqil dövlətə çevrilə bilər?” başlıqlı məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllifləri Vaşinqtonda yerləşən Enerji Siyasəti Araşdırmaları Fondunun (EPRINC) tədqiqatlar üzrə direktoru Maks Pizyur və ABŞ-ın Nyuark şəhərində yerləşən Ratgers Universitetinin siyasi elmlər üzrə professoru Aleksandr Motıldır.
Novator.az saytı məqaləni ingiliscədən çevirərək oxucuların diqqətinə çatdırır.
Rusiya Federasiyasının həm özündə, həm də xaricində analitiklər bu ölkənin bir sıra müstəqil dövlətlərə parçalana biləcəyi ehtimalından getdikcə daha çox danışmağa başlayıblar.
Ukrayna ilə apardığı dəhşətli müharibə Rusiyanın onsuz da zəif iqtisadiyyatını daha da zəiflədir, hakim rejimin legitimliyini və gücünü sarsıdır, rus ordusunun azman obrazının qurama olduğunu göstərir və prezident Vladimir Putini elitanın gözündən salır.
Hansısa məqamda Rusiyada bütün sistem indi bizə bəlli olmayan bir ssenari üzrə çökə də bilər.
O halda ölkənin cənubunda, şərqində və mərkəzində Rusiyadan ayrılmağa namizəd olan əsas bölgələr hansılardır?
Cənub
Rusiyanın İnquşetiya, Çeçenistan və Dağıstan respublikalarının əhalisinin ümumi sayı 5,5 milyon nəfərdir.
Son on ildə bu respublikaların əhalisi 13 faizdən çox artıb.
Hər üçü güclü milli kimlik sərgiləyən, islam dininə etiqad edən və vaxtilə Rusiyaya sərt təpki göstərmiş bölgədir.
Bu üç respublika içərisində XIX əsrdə Rusiyaya qarşı uzun illər müharibə aparmış, XX əsrin sonlarında və XXI əsrin əvvəllərində yenidən milli azadlıq savaşına qalxmış Çeçenistanın xüsusi yeri var.
Çeçenistanın hazırkı avtoritar lideri Ramzan Kadırov geniş səlahiyyətlərə malikdir. Uyğun stimullar alsa, o, asanlıqla Moskvaya arxa çevirə bilər.
Çeçenistan müharibəsinin, daha dəqiqi, İkinci Çeçen müharibəsinin iri hərbi əməliyyatlar dövrü 2000-ci ilin aprelində başa çatıb.
Ancaq çeçen üsyançıların və yaraqlıların fəaliyyəti 2010-cu illərə qədər davam edib.
2002-ci ilin oktyabrında və 2004-cü ilin sentyabrında məktəblilər girov götürülüb, xeyli insan həlak olub.
Sonrakı illərdə bir neçə partlayış hadisəsi baş verib. 2010-cu ilin martında Moskva metrosunda, 2011-ci ilin yanvarında Moskvanın Domodedovo hava limanında, 2013-cü ilin dekabrında Volqoqrad dəmiryol vağzalında törədilən partlayışlara görə məsuliyyəti çeçen, inquş və dağıstanlı silahlılardan ibarət “Qafqaz əmirliyi” adlanan radikal qruplaşma öz üzərinə götürüb.
Şərq
Rusiyanın Uzaq Şərqdə yerləşən əsas bölgələri Saxalin vilayəti, Primorsk, Xabarovsk, Kamçatka diyarları və Saxa Respublikasıdır (Yakutiya).
Bu bölgələrin ümumi ərazisi 1,6 milyon kvadrat mil təşkil edir. İlk dörd ərazidə (Saxalin, Primorsk Xabarovsk, Kamçatka) əsasən ruslar yaşayır. Saxa Respublikası yakutların vətənidir.
Rusiyanın bu beş bölgəsinin əhalisinin ümumi sayı 3,6 milyon nəfərdir. Təkcə Yakutiyada 990 min əhali məskunlaşıb.
Bu bölgələrin hər biri faydalı qazıntılarla zəngindir.
2000-ci illərin əvvəllərində ABŞ və Yaponiyanın rəhbərlik etdiyi konsorsiumların maliyyələşdirib inkişaf etdirdiyi Saxalində neft-qaz hasilatı və ixracı üzrə dünya səviyyəli obyektlər qurulub.
Primorsk diyarında Rusiyanın Sakit okean ticarətində əsas rol oynayan bir neçə liman yerləşir. Kozmino limanı Şərqi Sibir-Sakit okean (ESPO) neft boru kəmərinin son nöqtəsidir (layihə gücü sutkada 1,6 milyon barreldir). 2021-ci ildə Şərqi Sibir-Sakit okean neft borusu vasitəsilə orta gündəlik nəqlin həcmi 720 min barrel təşkil edib. Kozminonun qonşuluğundakı Şərq limanından Çin, Yaponiya, Koreya və Tayvana kömür ixrac olunur.
Yakutiya iqtisadiyyatı əsasən mədən sənayesindən ibarətdir. Rusiyada almaz hasilatının və emalının demək olar hamısı bu bölgənin payına düşür.
Yakutiya həm də Kozmino vasitəsilə daşınan Rusiya kömürünün əsas ixrac mənbəyidir.
Yakutiya və Xabarovskda birgə illik qızıl hasilatının həcmi 64 metrik ton təşkil edir. Bu isə Rusiyanın ümumi qızıl hasilatının 20 faizindən çoxu deməkdir.
Yakutlar öz respublikalarında azlıq təşkil etsələr də, son onilliklərdə bu bölgədə milli dirçəliş baş qaldırıb. Respublikanın Saxa adlandırılması da bu dirçəlişin bir göstəricisidir.
Xabarovsk 2020-ci ilin iyulundan 2021-ci ilin iyulunadək kütləvi nümayişlər mərkəzi olub. Kreml Xabarovsk diyarının məşhur qubernatorunu istefaya göndərəndən sonra keçirilən həmin etiraz aksiyaları bölgədə Moskva əleyhinə əhval-ruhiyyənin artmasından xəbər verir.
Mərkəz
Tatarıstan və Başqırdıstan respublikaları Rusiyanın 85 subyekti (subyekt dedikdə respublikalar, diyarlar, vilayətlər, federal əhəmiyyətli şəhərlər, muxtar dairələr və muxtar vilayətlər nəzərdə tutulur) arasında nadir konstitusiya quruluşuna malik tək-tük bölgələrdəndir. Öz konstitusiya quruluşları sayəsində hər iki respublika əhəmiyyətli dərəcədə muxtariyyət qazana bilib.
Tatarıstanla Başqırdıstanın ümumilikdə 8 milyon nəfərə yaxın əhalisi var. Son on ildə bu respublikalarda əhalinin sayı 0,4 faiz artıb.
Tatarıstanla Başqırdıstanda ümumilikdə gün ərzində 1 milyon barrelə yaxın xam neft hasil olunur. Bu, Rusiyanın ümumi xam neft istehsalının 10 faizə qədərini təşkil edir.
Təkcə Tatarıstanda neft ehtiyatlarının həcmi 7,3 milyard barrelə çatır. Hazırkı hasilat tempi ilə bu, 30 illik neft ehtiyatı deməkdir.
Rusiyanın başqa yerləri ilə müqayisədə bu iki regionda iqtisadiyyat daha yaxşı diversifikasiya olunub, karbohidrogen hasilatını da nəzərə almaqla hər iki respublikada güclü sənaye və kənd təsərrüfatı var.
Tatarıstanla Başqırdıstanın bir neçə çaya, dəmiryol xətlərinə çıxışı onları ticarət yollarının kəsişməsinə gətirib çıxarıb. Birlikdə 15 milyard dollarlıq ixrac, 1,6 milyard dollarlıq idxal həyata keçirən Tatarıstan və Başqırdıstan yüksək xalis ticarət balansına malikdir.
1991-ci ildə Sovet İttifaqı dağılandan sonra Tatarıstan referendumlara və Kremllə danışıqlara getməklə tam suverenliyə nail olmaq istiqamətində addımlar atdı.
2008-ci ilin avqustunda Rusiya Gürcüstana hücum çəkəndən və Abxaziya ilə Cənubi Osetiyanı müstəqil dövlətlər kimi tanıyandan sonra Tatarıstan öz suverenliyini elan etdi, BMT-dən və Rusiyadan onun müstəqilliyini tanımasını istədi. Amma Rusiya və BMT buna məhəl qoymadı.
Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibə Kiyevin qələbəsi ilə bitsə və ya hərbi əməliyyatlar dalana dirənsə, Putin rejiminin sabitliyi pozulacaq və bu qeyri-sabitlik həndəsi silsilə ilə artacaq. Elə bir vəziyyətdə, xüsusilə də Kremldaxili elitaların başı Putinin taxt-tacı uğrunda mübarizəyə qarışsa, böyük ehtimalla bəzi regionlar Rusiya Federasiyasından ayrılmaq yolunu tutacaq.
Bəs sonra – onlar müstəqil dövlət kimi qala biləcəkmi, yoxsa Putini əvəz edəcək adam onları yenidən Rusiyaya birləşdirəcək? Bunu bilmirik. Yalnız bir şeyi əminliklə deyə bilərik ki, Rusiya dağılsa, sonra regionların yenidən Rusiyaya birləşdirilməsi prosesi başlansa, bu, çox zorakı və qanlı bir proses olacaq. Elə bir proses ki, yalnız parçalanmanı sürətləndirə və Rusiyanın birdəfəlik çöküşünə gətirib çıxara bilər.
Xəbərin oxunma sayı : 934
Dünya
Xəbərlər
-
Polis Maştağada xüsusi əməliyyat keçirib - VİDEO
-
Xocalı kərpic zavodunun açılışı oldu - FOTOLAR
-
Azərbaycanlı müəllim Mədinədə öldü - Bəqi qəbiristanlığında dəfn edildi
-
“FS Club Badam”da kisəçi işləyən şəxs müştərinin başına oyun açdı - ŞOK TƏFƏRRÜAT
-
Prezident Xocalıda bu ailənin qonağı oldu - FOTOLAR
-
Bakının bu ərazisi plana düşdü: Söküntü işlərinə başlanılır
-
Fərhad Əhmədovdan gəmisinin həbsdən azad olunması üçün 6 milyon dollar rüşvət istənilib - MƏHKƏMƏ
-
Ağdamda tarixi məscidin binasının bərpadan sonra açılışı oldu - Fotolar
-
Bakı aeroportunda əməliyyat: brilyant qaşlar aşkar edildi
-
Futbol qaydalarında inqilab: Penalti və VAR dəyişir
-
Ağdam şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbin binasının açılışı olub - Fotolar
-
Bakıda 39, rayonlarda 41 dərəcə isti olacaq - Sabahın havası
-
Naxçıvan “respublika“ statusunda qalmalıdırmı? - Zahid Orucdan maraqlı mesajlar
-
Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
-
İtkin şəhidimiz Xaçmaz rayonunda dəfn olundu - Fotolar
-
Qərb payızda ölkədə sabitliyi pozmağa cəhd göstərəcək - Gürcüstan parlamentinin sədri
-
Vəhdət Partiyası toplantı keçirdi:Sədr tapşırıqlar verdi
-
“İlin ilk yarısında cinayətlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb” - Hərbi prkuror
-
Sakinlər qəzalı vəziyyətə düşmüş evlərin yarısının sökülməməsindən narazıdırlar - VİDEO
-
Rusiyanın növbəti gecə hücumları – Ukrayna isə Moskvanı hədəfə alıb
-
50 minə qəbir yeri satan şöbə müdiri həbs edilibmiş - Hökm oxundu
-
Bakıda dayanacağın işığı kəsilib, sərnişinlər çətinlik çəkirlər - VİDEO
-
Ələsgər Məmmədlinin səhhəti pisləşib - Tanınmış şəxslər Prezident İlham Əliyevə müraciət edib
-
Güzəştli şərtlərlə Qarabağda da ev almaq mümkün olacaq - VİDEO
-
Piylənmə ilə bağlı xərçəng ölümləri kəskin artıb - ARAŞDIRMA
-
Sənədsiz evlərlə bağlı dəyişiklik - VİDEO
-
Bu, Rusiya üçün son müddətdir – Ağ Ev
-
Neftimizi hansı ölkələrə və neçəyə satmışıq? - Tam siyahı
-
Yeni binalarda kombi olmayacaq? - Açıqlama
-
Əliyevlə Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər - FOTOLAR
-
“Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik“ - Ərdoğan
-
Paytaxtın bu rayonlarında qaz olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
“Mandarin” bağçasında uşaq yıxılıb xəsarət aldı - Niyə nəzarət olunmur?
-
“Aİ öz maliyyə yardımı ilə Ermənistanı asılı vəziyyətə salmağa çalışır“ - Zaxarova
-
“Çinə vizasız rejim tələbə axınını artıracaq“ - Ekspert Aisa Aslanova
-
İsmayıllı rayonunda örüş sahəsində hotel tikilir - Sakinləri narazılıq edirlər
-
“Trampla dronlarla bağlı meqasövdələşməni nəzərdən keçiririk“ - Zelenski
-
Batma təhlükəsi ilə üzləşənlər belə xilas edildi - VİDEO
-
II və III qrup üzrə qəbul imtahanının nəticəsi açıqladı:kimlərin nəticəsi ləğv edilib?
-
Son 10 ildə azərbaycanlılar Türkiyədən 11 mindən çox mənzil alıblar - Statistika
-
“Atlant”ın sahibinin adı keçən cinayət işi: 90 min manatlıq mülki iddia qaldırıldı
-
İranda tragikomik olay - Pezeşkianın korteji yolda qaldı
-
Dilqəm Məhərrəmov lisenziyası olmadığı halda Aysunu necə əməliyyat edib? - VİDEO
-
EXPARGO-nun gətirdiyi uşaq qidası zay çıxıb - Şikayət
-
“İsrailin Suriya hücumlarını qətiyyətlə qınayırıq, dəstək verməyə hazırıq” - Türkiyə MN
-
Əliyev və Berdiməhəmmədov Mehmandarovların malikanə kompleksində - FOTOLAR
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bakıda bu ilin altı ayı üzrə 7 min 549 cinayət qeydə alınıb - Baş Prokurorluq
-
ABŞ İrandakı nüvə obyektlərindən cəmi birini sıradan çıxara bilib - Kəşfiyyat məlumatı yayıldı
-
Prezident “Dostluq” adlı atı Berdiməhəmmədova hədiyyə etdi - Fotolar
-
İsrail Dəməşqdə Baş Qərargaha dron zərbəsi endirdi - Şiddətli döyüşlərdə yüzlərlə insan ölüb
-
“Dəyənəklə, yumruq və təpiklə döyürdülər” - Əsirlikdə olan şəxs
-
Prezident Berdiməhəmmədovla Yuxarı Gövhər Ağa məscidini ziyarət edib - Fotolar
-
Tramp 150-dən çox ölkəyə məktub göndərməyə hazırlaşır - Yeni tarifərlə bağlı...
-
Mbappe ilə bağlı araşdırmalar aparılır - Polisə rüşvət verib?
-
Naxçıvanda 41 dərəcə isti qeydə alınıb - Faktiki hava
-
İlham Əliyev və Berdiməhəmmədov Şuşada olublar - Fotolar
-
Bakı və Abşeronda ucuz evi haradan almaq olar? - VİDEO
-
Daşaltı kəndinin fonunda - FOTOLAR
-
Sabah 41 dərəcə isti olacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Aİ Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiyalar paketini təsdiqləyə bilmir - Səbəb aşıqlandı
-
Dağıdılmış yerlərə baxdılar... - FOTOLAR
-
Laçında meşə yanğınına görə 3 nəfər məsuliyyətə cəlb olunub - BİRGƏ MƏLUMAT
-
Berdiməhəmmədov Füzuliyə getdi, Prezident qarşıladı - Fotolar
-
“Suriya döyüşməyə hazırdır” - Əhməd Əl Şaraa
-
Müğənniliyə başlayan dırnaq ustasının qazancı mübahisə yaratdı - efirdə dava düşdü
-
Rusiyada döyüşlərə məcburi cəlb edilən azərbaycanlılar nə etməlidirlər? - VİDEO
-
“Evlərimizdə çatlar əmələ gəlib“ - MTK binanın qarşısında qaraj tikir?
-
Min bir dərdin dərmanı - Gündə 1 stəkan için
-
Suriyadakı toqquşmalarda 356 nəfər ölüb - Nə baş verir?
-
Kəngərliyə növbəti köç karvanı yola salındı - FOTOLAR
-
Zelenski Ukraynanın yeni hökumətinin namizədlərini açıqlayıb - SİYAHI
-
Bakı-Sumqayıt yolundakı piyada keçidi bərbad vəziyyətdədir - VİDEO
-
“Həyatımın bir dövrünü bağladım” - İradə İbrahimova
-
PSJ finalda kabusuna dönən futbolçuya elçi düşdü - Razılaşsa, tarixə düşəcək
-
Vaşinqton İsrail və Suriya arasında gərginliyin yaxın saatlarda azalacağını gözləyir - Marko Rubio
-
Azərbaycanda mənzillər nə qədər bahalaşıb? - Qiymətlər açıqandı
-
Klinika direktoru arvadını buna görə güllələyib - Təfərrüat
-
Salyanda əqli qüsurlu qıza qarşı seksual zorakılıq edilib - Dəhşətli cinayətin təfərrüatı
-
Miqrantlar Rusiyaya daxil olarkən məcburi peyvənd oluna bilər - SƏBƏB
-
Azərbaycanda güclü zəlzələlər olacaq? - VİDEO
-
Nərimanov rayonunda aparılan tikintidə təhlükəsizlik qaydaları pozulur - VİDEO
-
ABŞ İsrailin Suriyaya endirdiyi zərbələrdən narahatdır - Rubio
-
Bakıda görünməmiş dələduzluq: Tanışının telefonu oğurladı, anasına yazdı...
-
İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov “Sea Breeze”də olublar - FOTOLAR
-
“Tramp başa düşür ki, Putin ona yalan danışır” - Zelenski
-
Gül kollarının alınması məxfi məlumatdır? - Şabranda müəmmalı tender
-
Dini Komitə 800 min manata portal açır - “Amin“
-
İsrail ordusu Dəməşqə yeni zərbə endirdi - Ölənlər var + Video
-
Beyləqanda “Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimat mərasimi - Fotolar
-
Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - “Zon”a köçürüləcək
-
“Ermənistanda ikinci dövlət olmayacaq“ - Paşinyan
-
“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” qanuna edilb - Fərman
-
“UNEC”in Sevda adlı müəllimi “Porshe”sindən düşərək vətəndaşı hədələdi - VİDEO
-
Marqarin idxalı kəskin artıb - Marketlərdə 2,6 dəfə baha satılır
-
Bakıda qadın güllələndi - Klinika direktoru olan həyat yoldaşı saxlanıldı
-
Prezident İlham Əliyev bəzi qanunlara dəyişikliyi təsdiqləyib - Detallar
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bu prospektdə yol hərəkətinin təşkili dəyişdi - Fotolar
-
Leyla Əliyeva Atabayeva ilə bir arada - FOTOLAR
-
Prezident ipoteka krediti ilə bağlı fərman imzaladı - Qayda dəyişdi
-
Beyləqanda qadın qətlə yetirilib - 23 yaşlı oğlan saxlanılıb
-
Sumqayıtda 67 kq narkotik dövriyyədən çıxarılıb - İki nəfər saxlanılıb
-
Mərkəzi Klinikanın həkimi əməliyyat etdiyi xəstəni qəbul etmədi - Kişi 8 gün sonra öldü
-
“Ermənistanın KTMT-dən çıxma ehtimalı daha yüksəkdir“ - Paşinyan
-
“270 nəfərlik müəssisədə 700 nəfər məhbus var” - Qadın kalonundan şikayət
-
Zelenski Trampdan narazıdır - “Bayden dövründə yardım daha güclü idi”
-
Rəsmi sənəddə qeyri-rəsmi ünvan: “Elmar marketin yaxınlığı...”
-
Magistraturaya qəbul imtahanında dəyişiklik gözlənilir - DİM rəsmisi
-
Şəmkir rayonunda maye qazdoldurma məntəqəsinin istismarı dayandırıldı - VİDEO
-
General vəzifədən azad edilib? - DSX xəbəri təkzib elədi
-
7 ildir ev alıblar, amma çıxarış yoxdur - VİDEO
-
“Az-Lead” şirkətin 1,7 milyon borcu var - “İndart Holding” də borclanıb
-
Sosial şəbəkələrdə dərman tövsiyə edənləri bu cəza gözləyir - VİDEO
-
Ünvanlı yardım alanların sayında 20 minlik artım - İqtisadçı əsas səbəbi açıqladı
-
Türkiyədə meşə yanğınları şiddətlənib - Çanaqqala və Tekirdağda kəndlər təxliyə edildi
-
Bu il ali məktəblərə qəbul planı 90 faizdən artıq dolacaq - DİM sədri
-
İlham Əliyevin Qurbanqulu Berdiməhəmmədovla görüşü oldu - FOTO
-
“Melissa park” tikinti şirkəti ilə sakinlər arasında münaqişə yaşanır - Kim haqlıdır?
-
Naxçıvanda sahibkarların bank hesabları kəskin azaldı - Talıbovdan sonrakı bir ayda nə baş verib?
TOP 10
ARXİV