![]() |
|














Dünyada ilk müharibə nə zaman olub? – Tarixi SİRLƏR
Tarix 12.11.23, 12:43 |
|

Müxtəlif xalqların iştirak etdiyi ilk genişmiqyaslı silahlı qarşıdurma Daş dövründə - təxminən beş min il əvvəl baş verib.
Bizim.Media xəbər verir ki, Avropalı antropoloqlar İspaniyanın şimal-qərbindəki kütləvi məzarlığın skelet qalıqlarını araşdırdıqdan sonra bu qənaətə gəliblər. Alimlərin fikrincə, bu, bəşər tarixində ilk real müharibə olub.
Qazıntılar və maraqlı tapıntılar
Qeydə alınmış ən qədim döyüş səhnələrinin Avstraliyanın şimalındakı Arnhem Landində aşkar edilmiş döyüşçülərin qayaüstü rəsmləri olduğuna inanılır. İspaniyadakı mağarada aşkarlanan rəsmilər isə eradan 9-4 min il öncə çəkilib. Onlar artıq kamanla silahlanmış yüz və ya daha çox insanın iştirakı ilə kütləvi qarşıdurma səhnələrini nümayiş etdirirlər.
Lakin son vaxtlara qədər antropoloqlar hesab edirdilər ki, daş dövründə, ilk dövlətlər yaranmazdan əvvəl ictimai təşkilatlanma səviyyəsinin aşağı olması və resursların məhdud olması səbəbindən tammiqyaslı, uzunmüddətli hərbi əməliyyatların aparılması qeyri-mümkündür. Bədii əsərlər isə yalnız epizodik döyüşləri əks etdirir.
Neolit dövrünə aid kütləvi məzarlıq
1973-cü ildə ispan keşişi və etnoqrafı Xose Migel de Barandyaran ölkənin şimal-qərbindəki Alava əyalətində Latın Qapısı qarşısında Müjdəçi İohannın tərk edilmiş kilsəsini araşdırıb. Onun yanında naməlum bir qəbir tapılıb. 1985-ci ildə kilsənin yaxınlığındakı yolu genişləndirən buldozer təsadüfən başqa bir məzarı da aşkar edib. Ancaq bu, təxminən 20 kvadratmetr sahəsi olan, insan skeletləri ilə doldurulmuş kütləvi məzarlıq idi.
Bir neçə illik qazıntılar zamanı arxeoloqlar məzarlıqdan 338 nəfərin qalıqlarını çıxarıblar. Onlardan əksəriyyətinin sümüklərində fiziki zədələr aşkarlanıb. Bundan əlavə, kütləvi məzarlıqdan 52 çaxmaq daşından hazırlanmış ox ucluğu, 64 daş bıçaq, iki daş balta (hamısında istifadə izləri var), beş sümükdən hazırlanmış ox və bir neçə şəxsi bəzək əşyaları tapılıb. Həmin tapıntıların 5400-5000 yaşı var.
Bu dövrün dəfn adətləri yaxşı öyrənilib.
Məlumdur ki, Cənubi Avropanın sakinləri Erkən Neolit dövründə ölülərini tək qəbirlərdə basdırırdılar və ya cəsədləri yandırırdılar. Skeletlər qəbiristanlıqda təsadüfən bir-birinin üstünə düzüldüyü üçün alimlər həmin yerdə qırğın baş verdiyini müəyyən ediblər.
Bəzi detallar, məsələn, dəfn olunanların yanındakı şəxsi silahlar və zinət əşyaları, həmçinin ölülərin üzərindəki xəsarətlərin hədsiz çoxluğu və müxtəlifliyi bu versiyaya əslində uyğun gəlmirdi. Lakin onlar tədqiqatı davam etdirmədilər və nümunələrin tam kolleksiyası saxlanmaq üçün Alavadakı (Bask ölkəsi, İspaniya) Bibat Muzeyinə təhvil verdilər. Bunun böyük döyüşdə həlak olmuş əsgərlərin kütləvi məzarlığı olması o zaman inanılmaz görünürdü.
Böyük miqyaslı münaqişə
30 il sonra Valyadolid Universitetindən Teresa Fernandez-Kresponun rəhbərlik etdiyi ispan antropoloqları Böyük Britaniyadan olan həmkarları ilə birlikdə təkrar tədqiqat aparmaq qərarına gəliblər. Araşdırmanın nəticələri “Scientific Reports” jurnalında dərc olunub.
Müəlliflər yazırlar ki, ispan məzarları digər məlum daş dövrü kütləvi məzarlarından ilk növbədə öz miqyasına görə fərqlənir. Daha əvvəl aşkar edilmiş “kütləvi məzarlıqlarda” 30-40-dan çox skelet yoxdur.
Ümumilikdə, elm adamları dəfn edilənlər arasında 65 sağalmamış sümük zədəsi və 89 sağalmış sümük xəsarəti müəyyən ediblər. Qalıqların 23%-də zədə əlamətləri var. Kişi skeletləri arasında yarısında ağır zədələr var. Tədqiqatçıların fikrincə, kişi qalıqlarının üstünlük təşkil etməsi, silahlardan xəsarət alanların çox yüksək faizi, eləcə də çoxsaylı xəsarətlər həmin şəxslərin döyüşdə öldürülməsini müəyyən etmək üçün yetərli faktlardır.
Ən birinci müharibə
Tədqiqatçıların tapıntıları Pireney yarımadasına və ondan kənara səpələnmiş eyni dövrə aid meqalit qəbirlər, mağaralar və qaya sığınacaqlarındakı digər qrup dəfnləri haqqında yeni anlayışlar təqdim edir. Atlantik okeanından Qara dənizə qədər geniş bir ərazidə, eramızdan əvvəl 4-cü-3-cü minilliyin əvvəllərinə aid dəfnlərdə arxeoloqlar çox vaxt ölümlə nəticələnən travmatik zədələri olan qeyri-adi çoxlu kəllə sümükləri aşkar ediblər.
Genetik testlər göstərib ki, İspaniyadakı məzarlıqdan olan insanlar müxtəlif etnik və mədəni qruplara mənsubdurlar. Bəziləri uzaq bölgələrdən - Mərkəzi və Cənubi Avropadan, Şimali Afrikadan gəliblər.
Bütün bunlar göstərir ki, beş min ildən əvvəl Avropada aylarla, bəlkə də illərlə davam edən əsl müharibə başlayıb. Bu miqyasda bir münaqişənin geniş sosial-iqtisadi nəticələri olmalı və həyatın bütün sahələrinə təsir etməli idi.
Həqiqətən də, bu dövrə aid müntəzəm skelet qalıqları o dövrdə yaşayan şəxslərin qida sıxıntısı yaşadıqlarını sübut edir.
Aparılan araşdırmalar bəşər cəmiyyəti inkişaf etdikcə, maddi-texniki imkanlar artdıqca müharibələrin getdikcə daha genişmiqyaslı və qanlı xarakter alması ilə bağlı formalaşmış rəyi təkzib edir. Bu onu göstərir ki, insanlar metal alətlər hazırlamağı öyrənməmişdən əvvəl də genişmiqyaslı və uzunmüddətli silahlı münaqişələr olub.
Xəbərin oxunma sayı : 607
Maraqlı
Xəbərlər
-
Azərbaycanda əhalinin yanacaq xərclərinin nə ilə bağlıdır? - VİDEO
-
Bazarlarda satılan şaftalıların üzərinə boya vurulur? - VİDEO
-
“Ciyər axşamı”ndakı qanlı davanın səbəbi bilindi - Məclis sahibi də etiraz edib
-
Prezident İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başa çatıb - FOTOLAR
-
Vətən müharibəsinin iştirakçısı arvadını öldürüb? - Valideynlər danışdı
-
Metroda ən çox sərnişin bu stansiyalardan istifadə edir - SİYAHI
-
“AtaSığorta” kibertəhlükəsizlik tələblərini pozub - AMB xəbərdarlıq etdi
-
Bakının ən bahalı və ucuz mənzilləri - Sotu 350 min AZN olan torpaq sahəsi
-
Sərxoş sürücü polisə tabe olmadı - İçkili maşın sürməsini belə izah etdi
-
Azərbaycan 103 ölkəyə ixrac, 153 ölkədən idxal edib - Statistika
-
Romada Ukrayna toplantısı: Zelenski Marşall Planı təklif edir
-
“Dedi ki, qardaşı Kürdəxanıda rəisdir” - Restoranda ağlayan qadın aldadılıb
-
Fərid Əhmədov pakistanlı həmkarı ilə görüşdü - Fotolar
-
Bu imtahanın keçirilmə qaydaları dəyişdirildi - Keçid balı artırılıb
-
Kiyevə göndərilən dron səfirliyimizin yaxınlığına düşüb - Fotolar
-
DİN-də kollegiya iclası: Vilayət Eyvazov yeni tələblər qoydu - FOTO
-
Ən çox şikayət edilən sığorta şirkətlərinin - Siyahısı
-
Lavrov və Rubio arasında görüş olub - Nə müzakirə edilib?
-
Bakı metrosunda ən çox hansı stansiyadan istifadə edilir? - SİYAHI
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“Nar” tədbirdə rəsmi telekommunikasiya tərəfdaşı kimi iştirak etdi - Fotolar
-
Azərbaycanlı “Vaqner”çilər həbs olundu - DTX-dən əməliyyat
-
Məhşur blogerin “Papağ” restoranları “Cart to card” sistemi işləyir? - Vergidən yayınma……
-
İlham Əliyevlə Paşinyan nələri müzakirə ediblər? - Rəsmi açıqlama
-
Cərrah Elçin Bayramov qonşularına təzyiq göstərir - “Heç kimdən qorxmuram...“
-
Azərbaycan kənd təsərrüfatında fəlakət göstəriciləri: Əkin sahələrinin zərəri 90% artdı
-
İşdən çıxarılan məktəb direktorlarının 20 faizi vəzifəsinə bərpa olunub - Nazir
-
Özünü “vəkil“ kimi təqdim edən Səbiyyə Panəliyevanın dələduzluğu davam edir - ŞİKAYƏT
-
Azərbaycanla Ermənistan bu məsələlərdə razılığa gəldi - Görüşün nəticələri
-
Yağış yağacaq, külək əsəcək - Sabahın havası
-
Xocalıda yaralanan şəxs: Bacımın meyitini üç gün sonra götürə bildim, qardaşım isə...
-
Generalın nömrəsini axtaran müəllimin başına oyun açdılar - DƏLƏDUZLUQ İŞİ
-
İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan arasındakı görüş başa çatdı - FOTO
-
“Bakı və İrəvanın sülh sazişi imzalaması regiona sabitlik gətirəcək“ - Peskov
-
Miras üstündə mübahisələrə son qoyulur? - Qanun dəyişdi, qaydalar yeniləndi
-
“Polisləri görüb qışqırmağa başladım” - Qız qaçıran 3 nəfər niyə azadlığa buraxıldı?
-
Bahalaşan və ucuzlaşan məhsullar açıqlandı - SİYAHI
-
“Atlant” sahibi ilə kürəkəni məhkəmədə üz-üzə - 14 milyon kimin cibindədir?
-
“Təxminən 20 min uşaq bağçadan kənarda qalacaq“ - Nazir
-
Zelenskidən Rusiyaya xəbərdarlıq: “Sərt reaksiya olacaq!”
-
I və IV ixtisas qrupları üzrə imtahan keçiriləcək - DİM-dən xəbərdarlıq
-
Arvadını öldürmək istəmişdi - 15 il həbs verildi
-
Məhbus ailələrinin Tolikə qarşı şikayətinə baxılır - Məhkəmə qapalı keçirilir
-
Trampdan daha bir qalmaqallı qərar - Braziliyaya 50% rüsum tətbiq etdi
-
Azərbaycan məktəblərində rus bölmələri bağlanır? - Rəsmi cavab
-
Kamran Əliyev Zaqatalada vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
-
Bağ evi almaq müşkülə çevrilib: Hansı ərazilərdə qiymətlər od tutub yanır?
-
Yol polisindən yağışlı hava ilə bağlı - Müraciət
-
Bakıda iş adamının 2 villasını soydular - Yarım milyon manat oğurlandı
-
Kredit borcu olanların NƏZƏRİNƏ - Manatın məzənnəsi dəyişərsə...
-
Ağdərədə mina partladı - Xəsarət alan var
-
İlham Əliyevlə Paşinyanın görüşü başladı - FOTO/VİDEO
-
Fahreddin Altun vəzifəsindən azad edildi - Yeni TƏYİNAT
-
Direktor və müavinlər... - Daha bir kollecdə yeni təyinatlar olub
-
Əhali Prezidentin fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir - SORĞU
-
Böyük Britaniya və Fransa bəyannamə imzalayacaq - Nüvə sahəsində
-
Klublararası Dünya Çempionatı: PSJ "Real"ı darmadağın edərək finala çıxdı
-
Qeydiyyatdan keçmədən də Qarabağa gedə bilərsiz - Bu dəfə 5 gün
-
Abşeronda şok hadisə:Oğul anasını yandıraraq öldürdü - VİDEO
-
“İplik“ fabrikindən 10 minlik oğurluq - Gözətçilər saxlanıldı
-
Sabah bu ərazilərdə 4 saat işıq olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
“Bu müharibədə diplomatiya tükənib” - Merts məyusdur
-
Azərbaycanda neçə nikah müqaviləsi bağlanıb?
-
Usta Natiq birdən-birə necə “vəzifəli şəxs” olub? - TƏFƏRRÜAT
-
Sabah bəzi rayonlarda şimşək çaxacaq, dolu düşəcək - Xəbərdarlıq
-
“Türkiyədə prezident seçkiləri 2028-ci ildə keçiriləcək“ - Ərdoğan
-
Bakıda ŞOK cinayət - 13 yaşlı qızın intim videolarını yaydı, həbs edildi
-
Prezident İlham Əliyev BƏƏ lideri ilə görüşdü - Fotolar
-
Avropada on gündə 2300 nəfər dünyasını dəyişib - İstilərə görə
-
Bu kəndlərdəki evlər təmir olunacaq - 30 milyona yaxın vəsait ayrıldı
-
Ərdoğandan İmamoğlu ilə bağlı təklifə reaksiya - “Xeyirli olar...”
-
Xətai MKTB-nin rəisi Fəxrəddin Məmmədov xidmətçilərin maaşını kəsir? - VİDEO
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bu şəhərin bir hissəsi qazsız qalacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Həmin mikroavtobus qeyri-qanuni sərnişindaşıma ilə məşğul olub - AYNA
-
“Nar” regionlarda təhsilə dəstəyini davam etdirir - FOTOLAR
-
Bakıda kuryerlər qiymətlərdən narazıdır - VİDEO
-
“Saxlanılan Rusiya vətəndaşları ilə bağlı Bakı ilə təmasdayıq“ - Zaxarova
-
“Pakistan Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin imicini məhv edib“ - HHQ komandanı
-
“Mado”da uşağıma yemək aldım, içindən çıxana baxın” - FOTO
-
Sabah dəhşətli isti olacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
İlham Əliyevin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə səfəri başladı - FOTO
-
Beyləqanda müasir ət kəsim məntəqəsinin açılışı oldu - Fotolar
-
“Öz tantuni”də hadisə - Xadimə aşpazın qızılını oğurladı
-
AzTV-nin tender ləğv olundu - 440 min manatlıq...
-
Rəsmi Bakıdan İranın Ermənistandakı səfirinə sərt CAVAB
-
Qazax İcra Hakimiyyətində yoxlama: Pozuntular aşkarlandı
-
Tramp Moskva və Pekini bomalaqla hədələyib - Səs yazısı yayılıb + VİDEO
-
Azərbaycanda ən çox boşanma halları bu rayondadır - STATİSTİKA
-
İstehlak kreditləri bazarı - böyük məbləğlər, yüksək faizlər
-
Öcalandan 26 il sonra ilk videomüraciət: “Silahı yerə qoyun“
-
Azərbaycanda yeni SES-lər tikiləcək - 55,2 milyon xərclənəcək
-
“Bu, qiymət artımı deyil, xərcləri əhali arasında düzgün bölməkdir” - VİDEO
-
Sabah İlham Əliyevlə Paşinyan arasında görüş keçiriləcək - Əbu-Dabidə
-
Yol polisi bu sürücülərə xəbərdarlıq etdi - VİDEO
-
Pensiyalar ayın neçəsi veriləcək? - DSMF-dən açıqlama
-
Azərbaycanla Qazaxıstan birgə PUA təlimi keçir - VİDEO
-
Əczaçılıq məhsulları üzrə xərclərimizdə kəskin artım nə ilə bağlıdır? - Açıqlama
-
Mərkəzdən kənarda 1400 manata kirayə mənzillər... - Qiymətlər niyə bahadır?
-
Azərbaycanda onkoloji xəstələrinin sayı kəskin artıb - RƏSMİ
-
Torpaq üzərindəki hüquqların qeydiyyat qaydaları DƏYİŞİR
-
Skuter, moped və velosiped sürücülərinə xəbərdarlıq
-
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi: 13 məsələ müzakirə olunacaq
-
Daha 28 azərbaycanlı Almaniyadan geri qaytarıldı - Açıqlama
-
Paraşütlə qayaya çırpılaraq həlak olan Nuranə ilə bağlı daha bir fakt - VİDEO
-
Ağdam-Füzuli yolunda mikroavtobus aşdı - 20 yaralı var
-
Qarpızlar sahələrdə qaldı - Yerində 5- 10 qəpiyə təklif olunur (VİDEO)
-
ABŞ Ukraynaya dəstəyini davam etdirəcək - Dövlət Departamenti
-
Çempionlar Liqasında yeni mövsüm başladı - NƏTİCƏLƏR
-
Nizami rayonunda uşaqların oyun meydançasını parkinqə çeviriblər - VİDEO
-
Monika Belluççi məşhur jurnalın üz qabığında - Fotolar
-
Azərbaycan klublarının yay transferləri: Kim gəlir, kim gedir?
-
Ceyhun Bayramovla Pakistanlı həmkarı arasında telefonla danışığı olub - Müzakirə
-
“Demişdi ki, şah damarıma bıçaq soxaraq məni öldürəcək” - Namus, yoxsa mülk davası?
-
Həbsxanada atalığının zorladığı azyaşlı sığınacağa yerləşdirilib - Dövlət Komitəsi
-
Avropa 1940-cı illərdən bəri ən böyük təhdidlərlə üz-üzədir - Danimarka Baş naziri
-
Sabiq deputat Fəzail Ağamalı dələduzluqda ittiham olunur - Özü isə deyir ki...
-
Boşananlar niyə sistemdə evli kimi görünür? - AÇIQLAMA
-
Azərbaycan və Rusiya Fövqəladə Hallar nazirlikləri arasında fəaliyyət planı imzalanıb - FOTO
-
Zərərçəkənlər danışdı - Vardanyanın məhkəməsi
TOP 10
ARXİV