|
Qeyri-neft sektorunun inkşafı və Dövlət İnvestisiya Şirkətinin batırdığı sərmayələr... - I yazı
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
“Express Bank” iflas ərəfəsində - Şirkətlər bankdan 25 milyondan çox depoziti geri çəkiblər
Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycandan çıxması prosesi başlayıb - VİDEO
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi terror hücumlarından necə xəbər tuta bilir? – ŞƏRH
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
Çin uyğur müsəlmanları niyə qəddarcasına əzir –böyük imperiya qurmaq yolunda ən böyük maneə uyğurlardır
Tarix 20.09.18, 13:18 |
|
Robert Kaplan
The Wall Street Journal (ABŞ), 19.09.2018
Çinin qərbində bir milyona qədər adamın gizli düşərgələrdə nəzarətdə saxlanması daxil olmaqla türkdilli uyğurlara qarşı repressiyalar Pekinin yeni imperiya siyasətinin əsas tərkib hissəsidir. Yalnız Çin imperiyasının dinamikasını anlamaqla bu qəddar kampaniyanın mahiyyətini ayırd etmək olar.
Minyonlarla uyğurun yaşadığı Sintszyan-Uyğur muxtar rayonunun adlandırıldığı kimi “Sintszyan” sözü “yeni torpaq” kimi tərcümə olunur. Bu ərazi tarixən və coğrafiyaca Şərqi Türküstan adıyla tanınıb. Çin dövləti 3500 ildən çox var olsa da, Sintszyan Tsin imperiyasının tərkibinə yalnız XVIII əsrin ortalarında girib. O o vaxtdan, Britaniya araşdırıcısı Fitsroy Maklinin (Fitzroy Maclean) dediyi kimi, “dayanıqlı burulğanlıq”dadır.
Mən 1994-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinin ərazisinə ilk dəfə gedəndə və uyğurlardan müsahibə götürəndə aydın oldu ki, onlar Çinin xan işğalçılarına kəskin nifrət bəsləyirlər. Gənc bir uyğur mənə söylədi: “Bura Çin deyil, Türküstandır. Çinlilər bizim dilimizi öyrətmirlər, bizlərdən çoxu isə Çin dilini öyrənmir. Hətta sırf insani baxımdan da münasibətlər çox pisdir”.
O vaxtdan münasibətlər daha da pisləşib. Çinin liberallaşdırmadan imtinasının bir dərin və gizli səbəbi var. O bundan ibarətdir ki, avtoritar rəhbərliyi milli üsyanlardan qorxur. Bu cür iğtişaşlar 1980-ci illərdə Sovet İttifaqında liberallaşama prosesi başlanarkən əyalətlərdə baş verib. Çin buna görə də öz siyasi sistemini qapalı saxlayır, eyni zamanda diplomatiya və iqtisadi müdaxilə vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya nüfuz edir. O bu bölgədə çox böyük infrastruktur layihələri gerçəkləşdirir ki, keçmiş Sovet İttifaqının türkdilli müsəlmanlarıyla müttəfiqlik münasibətlərinə girsin və öz müsəlmanlarını gələcək üsyanların arxa baza dəstəyindən məhrum etsin. Çinin öz sərhədlərindən qırağa irəliləməyi son nəticədə bununla bağlıdır ki, ölkə daxilindəki iblisləri aradan qaldırmayıb. Çin xüsusən də qərb hissədə quruda tarixən pis qorunduğundan dəniz ekspansiyası ilə məşğul olmaq imkanları olmayıb. Min sülaləsi idarəçiliyinin başlanğıcında admiral Çjen Henin Hind okeanı üzrə dəniz səyahətini saymasaq, Çinin yetərincə zəif dəniz ənənələri var. Amma bu ölkə bu gün əsasən qurudan etibarlı qorunur və buna görə də dünyada ən böyük hərbi-dəniz qüvvələrinin yaradılmasına hədəflənib. Müsəlman uyğurlara güclənən basqı isə bu prosesdə son akta çevrilib. Bütün Avrasiya boyu quru yolu və dəniz nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılmasını nəzərdə tutan “Bir qurşaq, bir yol” təşəbbüsü uyğur əhalinin tam tabeliyini tələb edir.
XXI yüzillikdə bu İpək yolunun ürəyi Mərkəzi Asiyadır. Çin türk əhalili keçmiş sovet respublikalarının ərazisində avtomobil və dəmir yolları salmaq və boru kəmərləri çəkməklə İranla sıx əlaqələr qurur. Çin-İran iqtisadi və infrastruktur alyansı Avrasiyada üstünlük təşkil edəcək, Rusiya isə bu durumda bir qırağa sıxışdırılmış olacaq. Amma bunun üçün Pekinə itaətkar uyğur əhali lazımdır, çünki sahilyanı Çinlə Yaxın Şərq arasındakı bütün bu yollar və energetika marşrutları Sintszyandan keçir.
Çinlilər əhalini çoxmənzilli evlərə yerləşdirərək və folklor bazarını modernləşdirərək ənənəvi uyğur mədəniyyətini məzmunsuzlaşdırmağı planlaşdırırlar. Onlar habelə şəhərləri yeni ikitərəfli avtoyollar və yüksəksürətli dəmiryollarıyla birləşdirmək istəyirlər. Mən 2015-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinə yenidən səfər edərkən bunun şahidi oldum. Bundan savayı, onlar minlərlə uyğuru nəzarətlilər üçün düşərgələrə yerləşdirir, eyni zamanda başqalarının maddi rifahını yüksəldirlər. Bu, klassik qamçı və kökə taktikasıdır. Bütün bunların məqsədi bu gün var olduğu görkəmdə uyğur müsəlman mədəniyyətinin axırına çıxmaq və çinli xanların bu narahat sərhədyanı zonada ağalığını qurmaqdır.
Kütləvi informasiya vasitələri Çinin inşa etdiyi limanlar və baş avtoyollar üzərində nəzarəti ələ almaq üçün Pakistan və Şri-Lanka kimi böyük ölkələri borca necə salmağından çox yazır. Amma onlar Çinin böyük Avrasiya strategiyasının etnik tərkib hissəsinə xeyli az diqqət ayırırlar. Bu isə diqqətli marağa layiqdir, çünki uyğurların çöllük vətəni Çinin XXI əsr İpək yolunda ən zəif bənd ola bilər.
Bu prosesdə milli qürur və narazılıq duyğusunu gərəyincə dəyərləndirməmək olmaz. Honkonq və Makao Avropa müstəmləkəçilərinin əsarətindən çıxaraq Çinin alçaldığı xarici qəsd dövrünə formal olaraq son qoyub. Xarici Monqolustanın suverenliyi Çinin iqtisadi maraqlarilə xeyli zəiflədilib. Tibet kölə gününə salınıb. Sintszyan dirənən və böyük quru Çini yaratmağa mane olan son qaladır. Belə bir Çin yaradılsa, Pekin diqqətini tam şəkildə Şərqi Çin və Cənubi Çin dənizlərində öz ağalığını qurmağa cəmləyəcək. Bu ona Myanmadan Cibutiyə qədər yeni limanlar saldığı və layihələşdirilməsinə yardım etdiyi Hind okeanına yol açacaq. Kim deyir ki, imperiyalar dövrü arxada qalıb?
ABŞ Yer kürəsinin o biri başında yerləşdiyindən açıqca yeni imperiyanın təşəkkülünə mane olmaq durumunda deyil. Vaşinqton maraqlıdır ki, ABŞ-ın bir vaxtlar Qərb yarımkürəsində etdiyi kimi Şərq yarımkürəsində də heç bir dövlət ağalıq edə bilməsin. Amma Çinin İrandan keçən və davam edən İpək yolu, habelə Çinin Avrasiyanın cənub hüdudlarında hərbi-dəniz iştirakı ona bu cür ağalıq qurmağa yardım edər.
İkitərəfli münasibətlərdə antaqonizm siyasəti (Amerika isə bu gün məhz belə bir kursu izləyir) ABŞ-ı bu qovğada ən böyük üstünlükdən – təməlində Amerikanın azad bazar, vətəndaş cəmiyyəti və insan haqları idealları duran alyanslar sistemindən məhrum edir. Belə rəqabət şəraitində uyğurların hüquqlarını pozduğuna görə Çini sorğuya çəkmək vacibdir. Bu, Çinin HDQ Cənubi Çin dənizində önləməyə yardım edəcək gerçəkçi yanaşma ünsürüdür. Uyğurların əzilməsi ÇXR-in böyük strategiyasının hissəsidirsə, deməli, Amerika Çində insan haqlarını təkidlə qorumalıdır və bu onun yanaşmasının ayrılmaz tərkib hissəsi olmalıdır.
Robert Kaplan – “Marko Polo dövrünün dönüşü. Müharibə, strategiya və XXI əsrdə Amerika maraqları” (The Return of Marco Polo’s World: War, Strategy, and American Interests in the Twenty-First Century) kitabının müəllifidir. Yeni Amerika təhlükəsizliyi uğrunda Mərkəzdə (Center for a New American Security) baş elmi işçi və “Avrasiya qrupu”nda (Eurasia Group) baş müşavir işləyir.
Tərcümə Strateq.az-ındır.
Xəbərin oxunma sayı : 655
Analiz
Xəbərlər
-
“Sevgilinizin adını sponsor qoymayın“ - Müğənnidən qalmaqallı açıqlama
-
Çempionlar Liqasında qaydalar: Arda 21 yaşına qədər “Real Madrid”ə qalacaq?
-
“Planetin ən sağlam qidaları“ - Onları yeyən xəstəlik üzü görmür
-
Sənədsiz evlərlə bağlı yenilik - VİDEO
-
Azərbaycan-Özbəkistan regional əməkdaşlığı müzakirə edilib - FOTOLAR
-
Türkiyədə iğtişaş törətmək istəyən 226 nəfər tutuldu - FOTO
-
Bu şəxslərə sağlamlıq haqqında arayış verilməyəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Fransada iğtişaşlar: Polis gözyaşardıcı qazdan istifadə etdi
-
“Ən varlı rusların sərvəti bu ilin əvvəlindən 15,5 milyarddan çox artıb” – “Bloomberg”
-
“Birbank” çökdü, müştərilər ayağa qalxdı: “Anamın əməliyyat pulunu ödəyə bilmədim”
-
Qobustan xəstəxanasında nə baş verib? - İşdən çıxarılanlar məhkəməyə üz tutub
-
Monqolustanın “neft” fondundan əhaliyə pul paylanacaq: Qanun qüvvəyə minir
-
Hansı ölkələr Latviyadan Rusiyaya zərbələr endirə bilər? - Zaxarova siyahını tələb etdi
-
Aynur Bayramova həbs edildı - Məhkəmə zalında
-
Evlənmə yaşı niyə artıb? - VİDEO
-
10 min sakinin istifadə etdiyi yol bərbad haldadır - VİDEO
-
Apteklərdə yoxlamalar aparıldı: Nöqsanlar AŞKARLANDI
-
Qubad İbadoğlu bağ evinə köçüb - İddiası təmin edilib
-
Bölgələrdə vətəndaşlar iş tapmaqda çətinlik çəkirlər? - VİDEO
-
Prezident İraq Parlamentinin sədrini qəbul edib - FOTO
-
“Kartıma köçürdüyüm maaşdan 134 mini icra başçısına vermişəm“ - Seymur Orucovun qohumu həbs edildi
-
Azadlığa buraxılan sabiq baş həkimə ağır cəza istənildi - VİDEO
-
“Təəssüf ki, separatçılığa təhrik edən qüvvələr mövcuddur“ - Allahşükür Paşazadə
-
12 min manat aliment borcunu ödəmədi - Həbs edildi
-
“A.M.A.Y“ın külli miqdarda borcu var - “AMAY Abdulla“nın şirkəti məhkəmə qarşısında
-
Ukrayna səmasında müəmmalı parıltı: Bir çox bölgədə görüntüləndi - VİDEO
-
Bu qurumda əməliyyat keçirilib, 3 vəzifəli şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib - RƏSMİ
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank məzənnəni açıqladı
-
İpotekası olanların diqqətinə: Yeni qaydalar qüvvəyə mindi
-
Xırdalanda qonşuları şoka salan qətl niyə törədilib? – TƏFƏRRÜAT
-
Azərbaycanda ardıcıl 5 gün iş olmayacaq - RƏSMİ
-
Hansı hallarda kirayəyə ev verənləri ağır cəza gözləyir? - VİDEO
-
Prezident dini rəhbərləri qəbul etdi - FOTOLAR
-
Nərimanovda COP29 öncəsi ağaclar məhv edildi - FOTOLAR
-
İlham Əliyev Rusiyanın Şimali Qafqaz regionunun müftilərini qəbul edib - FOTOLAR
-
Bakıda müxtəlif təyinatlı kəsici-deşici alətlərin satışının qarşısı alınıb - VİDEO
-
Azərbaycana giriş üçün viza rejimi asanlaşdırılır - SƏBƏB
-
“Kredit faizlərinin artacağı istisna deyil” – Deputat Mərkəzi Bankın son qərarının səbəblərini açıqladı
-
Bakıda kirayəçi yaşadığı evi mənimsədi - Yersiz gəldi, yerli qaç?! + VİDEO
-
Gürcüstan parlamentində dava - VİDEO
-
Makron Si Cinpin vasitəsilə Putinə təsir etməyə çalışır - “Bloomberg“
-
Ramin Məmmədov deputat mandatından məhrum ediləcək
-
“Elza deyilik ki, stollarda oxuyaq“ - VİDEO
-
Xaricdən mal sifariş verənlərin NƏZƏRİNƏ - Bundan sonra... - VİDEO
-
Gürcüstanda etirazlara qoşulan deputat döyüldü - FOTO
-
Neft Fondu iki nəhəng şirkətin səhmlərini niyə aldı - 105 milyon dollar...
-
“Azərbaycan sülhü müharibə vasitəsilə təmin etdi“ - Prezident
-
Cənub bölgəsi yeni turizm mövsümünə necə hazırlaşır? - ARAŞDIRMA
-
Səbail rayonunda qanunsuz tikinti aparan kimdir ? – VİDEO
-
“Microsoft” şirkətində fərqli idarəetmə: Bill Qeyts şirkətdə heç bir vəzifə tutmur
-
Parklarda fəaliyyət göstərən səyyar kababxanalar məmurlarındır? - VİDEO
-
”Ukrayna Rusiya ilə danışıqlara nə vaxt başlayacağına özü qərar verməlidir” - Lloyd Ostin
-
Bakıda beynəlxalq forum işə başlayıb: Prezident tədbirdə çıxış edib - + CANLI YAYIM
-
Bakıda sakinlərin həlli tapılmayan lift problemi: “Ustasız çıxıb-düşə bilmirik”
-
“Azərbaycan əsrlər boyu mədəniyyətlərin qovuşduğu məkan olub” - İlham Əliyev
-
İbtidai siniflər üçün yaz tətili başladı - Neçə gün davam edəcək?
-
Məşhur şadlıq sarayları havaya normadan artıq tullantılar atır - SİYAHI
-
“Ukraynanın müttəfiqlərinə inamı sarsılıb” - Stoltenberq
-
Yeni tədris ili üçün I siniflərə sənəd qəbulu başlayır - Bu gündən
-
Bakıda küləyin sürəti 20 m/s-dir - FAKTİKİ HAVA
-
Əhali milyonlarla manatını banklardan geri çəkib, yastıq altına “yatırır“ - Nə baş verir?
-
Marketlərdə yeni tələ: Müştəri dolablarının təhlükəsizliyi niyə təmin olunmur?
-
Nazir ölkəyə yeni baş notarius təyin etdi - Abbasov vəzifəsindən azad olunub
-
Tibbi arayışlar elektron formada veriləcək - Bu gündən
-
Hadise futbolçu ilə eşq yaşayır? - Müğənnidən etiraf+ FOTO
-
Qurban Qurbanov Almaniya və İtaliya klublarının baş məşqçilərini arxada qoyub - SİYAHI
-
Bakıdan ova gedənlər şikar tapmayıb inəyi vurdular - Kuryoz hadisə
-
Ukraynanın NATO tərəfdaşlarına inamı silah tədarükündəki fasilələrə görə sarsılıb - Baş katib
-
Xırdalanda evlər ucuzlaşdı: Mənzillər kütləvi şəkildə satışa çıxarılır - VİDEO
-
Məhkəmə Ramiz Mehdiyevin kürəkəninin şikayətini rədd etdi -ŞOK DETALLAR
-
“Azərbaycan və Ermənistan danışıqlarda iştirakını təsdiqlədi” – Qazaxıstan XİN
-
Bakıda çörəyin içindən taxta ÇIXDI – VİDEO
-
Nazim İbrahimovun qardaşının həbs müddəti uzadıldı - QƏRAR
-
“Artıq gedə biləcəyimiz bir məzar var” - Şəxsiyyəti müəyyənləşən şəhidin qızı + VİDEO
-
Magistraturaya qəbul imtahanı verənlərin nəzərinə: Nəticələr elan edildi
-
Başına beş milyon dollar qoyulan İŞİD komandiri məhv edilib - FOTO
-
Qazaxda tarixi abidənin üzərində obyekt tikilir - İDDİA + FOTOLAR
-
Əməliyyat keçirilən qurumun rəisi kimdir?
-
Britni Spirs məhkəmə qərarına etiraz etdi: “Ədalət yoxdur”
-
İrandan idxal olunan ərzaq məhsullarında göbələk aşkarlandı - XƏBƏRDARLIQ
-
Psixoloq həyəcan təbili çaldı: “Yeniyetmələr arasında aqressiya artıb”
-
LAF TV-yə haker hücumu oldu - Kanal ələ keçirildi
-
“Temperaturun artma tendensiyası davam edəcək“ - Coğrafiya İnstitutu
-
Sabah bəzi ərazilərdə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Azərbaycanda 1700-dən çox alim olduğu halda niyə yeni kəşflər yoxdur? - AÇIQLAMA
-
“Nar” rabitə sahəsinin peşəkarlarını hazırlayır - FOTO
-
Ukrayna Krımdakı hərbi hava bazalarına hücum edib - ATACMS raketləri ilə
-
“Nizami” kinoteatrı ilə bağlı müəmma: proses necə həll ediləcək?
-
Prezident amerikalı qonaqları qəbul etdi - FOTO
-
Anar Məmmədli həbs edildi - Məhkəmədən qərar
-
XTQ-nin yaradılmasının 25-ci ildönümü qeyd edilib - VİDEO
-
“Azərbaycanda COVID-19-a yoluxma yox səviyyəsindədir“ - RƏSMİ
-
Prezident İlham Əliyev fərman imzaladı - Dəyişiklik
-
Ölkəyə gələn hər 10 turistdən 8-i Bakıda qalır – Deputat rəqəmləri açıqladı
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Makron Fransa səfirini niyə Bakıya qaytardı? - Ekspert səbəbini açıqladı
-
Gələn ay Şuşaya 20 ailə köçürüləcək - Püşk atıldı
-
Rəsmi Bakıdan sərt açıqlama: “Fransadan Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmamağı tələb edirik”
-
Mayda hava iqlim normasına yaxın, bəzi yerlərdə yüksək olacaq - AYLIQ PROQNOZ
-
İmtahan nəticələri açıqlandı - 4 nəfər maksimum bal topladı
-
Paşinyan bir stəkan suyla ermənilərə ağıl öyrətdi - VİDEO
-
Macarıstan Ermənistana hərbi yardımı blokladı - Azərbaycana görə
-
Valideynlərin nəzərinə: Yeni qeydiyyat mərkəzləri yaradıldı
-
Ceyhun Bayramov Qətərin baş naziri ilə görüşüb - FOTO
-
Baş Prokurorluq bu qurumda əməliyyat keçirdi - Saxlanılanlar var
-
Türkiyəli üç aktrisa “Dünyanın Ən Gözəl 100 Qadını” siyahısında - FOTO
-
Dələduzlar yeni yola əl atdılar: “Cərimən varsa, 20 faiz endirimlə ödə”
-
Şəxsiyyəti müəyyənləşdirilmiş itkin düşmüş 73 nəfərin adları açıqlanıb - SİYAHI
-
Güclü külək əsəcək, temperatur 4-8 dərəcə aşağı enəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Bakıda I və II Şəhidlər Xiyabanında tanınmadan 13 nəfər dəfn edilib - SİYAHI
-
Rusiya Xarkova zərbələr endirib - Ölən və yaralananlar var
-
Avtomobil bazarında durğunluğun səbəbi nədir? - VİDEO
-
İşıqpuluna görə qardaşını öldürdü, bəraət aldı - TƏFƏRRÜAT
-
İtkin düşmüş 73 nəfərin şəxsiyyəti, basdırıldığı yerlər müəyyənləşdirilib - RƏSMİ
-
Məzuniyyətdə olan gömrük məmuru yanacaq kartından istifadə edib - MƏHKƏMƏ
-
Köhnə ehtiyat hissələri təzədən etibarlıdır? - VİDEO
-
Bakıda yeni salınacaq parkda narazılıq: “Dörd milyonluq obyektə 700 min verirlər”
-
Ermənistanla yeni sərhəd bu kəndin ortasından keçəcək - DETALLAR
-
Üstünə benzin tökülərək yandırılan qadın xəstəxanada ölüb - Tovuzda
-
Prezident Pakistanın MUSLİM İnstitutunun direktorunu qəbul etdi
TOP 10
ARXİV