Bu tendensiyanın bariz nümunəsi Böyük Britaniyadır. 2009-cu ildə keçirilən sorğular göstərdi ki, Böyük Britaniya Avropa İttifaqında olmaqdan qətiyyən məmnun deyil. Litva və Macarıstan da bu sırada yer alırdı. 2016-cı ildə isə Böyük Britaniyada "Brexit" keçirildi. Xalq Avropa İttifaqına rəsmən "yox” dedi. 2020-ci ilin yanvarın 31-də Böyük Britaniya Avropa İttifaqını tərk etdi. Yunanıstan, Fransa və İspaniya, Polşa kimi ölkələrdə də xalqın Avropa İttifaqına xüsusi simpatiyası yoxdur.

O da bəllidir ki, Aİ-də Rusiya-Ukrayna müharibəsinə fərqli münasibət var. Bu kimi fundamental məsələlərdə AI sabit mövqedən çıxış edə bilmir. 

Aİ-nin əsas problemlərindən biri də etnik separatizmdir. Aİ ərazisində 260-dan çox separatçı hərəkat var. Bu hərəkatlardan ən güclülərini təxminən belə sıralamaq olar: Şotland, İrland, Bask, Kataloniya, Korsika, Flamand...  

Avropa İttifaqı və bu ittifaqa daxil olan ölkələr separatizmdən son dərəcə ehtiyat edirlər. Onu da deyim ki, Avropada separatizmdən əziyyət çəkməyən ölkə demək olar ki, yoxdur. 20 ildir ki, yaşadığım İsveçrə dünyanın ən zəngin ölkəsidir. Yaşam standartları son dərəcə yüksək səviyyədədir. Hətta belə bir ölkədə 3 separatçı hərəkat var...

Heç də təsadüfi deyil ki, Avropa İttifaqının xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Cozep Borrel Avropada separatizmin nə qədər təhlükəli olduğunu dilə gətirərkən belə demişdi: "Separatizm Avropada domino effekti verə bilər”. Yəni hər hansı bir Avropa ölkəsində separatizmin qələbəsi digər separatçı hərəkatların fəaliyyətinə yeni impuls ötürəcək. Bu da Avropa İttifaqının dağılmasına, bir çox ölkələrin isə parçalanmasına gətirib çıxaracaq... 

Maraqlıdır ki, Aİ öz ərazisində birmənalı olaraq separatizmə qarşıdır. Ancaq elə həmin Aİ dünyanın digər guşələrində, məsələn, Türkiyə və Azərbaycanda separatizmə müxtəlif bəhanələrlə dəstək verirlər. Elə həmin Aİ Rusiya-Ukrayna savaşında Ukraynanın yanındadır. Rusiya-Ukrayna müharibəsi də separatizmlə birbaşa bağlıdır. Yəni Aİ separatizmə qarşı çıxdığına görə Ukraynaya bütün parametrlər üzrə yardım edir.

Gördüyünüz kimi, Aİ onun özünü belə təhdid edən separatizmə qarşı ikili mövqe nümayiş etdirir. Türk-müsəlman ölkələrində separatizmə yaşıl işıq yandırır...

Bu mövzu son dərəcə geniş olduğuna görə biz konkret olaraq Fransa və Almaniyada mövcud olan separatçı hərəkatlara diqqət edəcəyik. Sirr deyil ki, bu ölkələr də erməni separatizminə arxa-dayaq olmaq üçün min oyundan çıxırlar. Müxtəlif bəhanələr uydururlar. 

Elə Fransadan başlayaq. Bu ölkə Avropadakı heç bir separatçı hərəkatı müdafiə etmir. Yalnız bir dəfə Kanadanın 13 əyalətindən biri olan Kvebekdə belə bir hal müşahidə olunub. Kvebek ərazi baxımından Kanadanın ən böyük (15.4 faizi) əyalətidir və yalnız orada fransız lisanı rəsmi dildir. Kanadada 41 milyona yaxın insan yaşayır, onun 9 milyonu Kvebekin payına düşür.

Fransanın 18-ci prezidenti Şarl de Qoll (1959-1969) 1967-ci ilin iyulunda Kanadanın Montreal şəhərindəki geniş meydanda böyük bir kütlənin qarşısında ekstaza gələrək belə dedi: "Vive le Québec libre! Vive le Canada français! Et vive la France!" (Yaşasın azad Kvebek. Yaşasın fransız Kanadası və yaşasın Fransa!) 

Bu çıxış Anqlosaksları hərəkətə gətirdi. Fransanın etnik azlıqları gündəmə gəldi. Xüsusən Bretan— Breton məsələsi qabardıldı. Keçmişdə müstəqil krallıq və hersoqluq olan bölgə hazırda Fransanın bir hissəsidir.

Bretan bölgəsi şimalda La-Manş boğazı və cənubda Biskay körfəzi ilə əhatə olunmuş Fransanın şimal bölgəsindəki böyük bir yarımadadır. Bölgədə 5 milyondan çox insan yaşayır. Adından da göründüyü kimi, bretonlar etnik baxımdan ingilislərə daha yaxındırlar.

Bu məsələdən dolayı ABŞ, Böyük Britaniya və Kanadanın Fransanın üzərinə yeriməsi rəsmi Parisi çıxılmaz vəziyyətə saldı. O hadisədən sonra Fransa Kvebek kəlməsini belə dilinə gətirmədi... 

Kiçik bir haşiyə çıxaraq deyim ki, Şarl de Qoll bir zamanlar Bakıda olub. Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun "Koroğlu" operasına da tamaşa edib. O, II Dünya Müharibəsi zamanı birgə döyüşdüyü Fransa Müqavimət Hərəkatının görkəmli nümayəndələrindən biri, Əhmədiyyə Cəbrayılovun dostu olub...

Fransada 12-dən çox separatçı hərəkat var. Bu hərəkatların bəzisi Fransadan müstəqillik almaq, digərləri isə muxtar əraziyə çevrilmək istəyirlər. Son vaxtlarda Fransadakı separatçı bölgələrin ön sırasında Korsikanı görmək olar. Korsika adası Genuya Respublikası (İtaliyanın Genuya şəhərində mövcud olmuş şəhər-dövlət) tərəfindən (1284-1729) idarə olunub. Korsikalılar 26 il Genuyaya qarşı vuruşub və müstəqillik əldə edib. Korsika 1755-1769-cu illərdə müstəqil dövlət olub. 1769-cu ilin mayında Korsika adasını fransızlar işğal edib. Elə o vaxtdan indiyə qədər bu işğal davam edir. 

Dünyada ən məşhur korsikalı kimdir, sualının cavabı birmənalıdır: Fransa imperatoru Napoleon Bonapart ( 1799-1815). Ən maraqlısı odur ki, uşaqlıq və gənclik çağlarında Napoleon Korsikanın azadlığı uğrunda mübarizə aparıb. Korsikanın azadlığı ilə bağlı kitablar yazıb. Napoleon 1769-cu ilin avqustunda doğulub, yəni adanın işğalından bir neçə ay sonra. 10 yaşında adanı tərk edərək Fransanın müxtəlif yerlərində təhsil alıb. 20 yaşında o, Korsika haqqında belə yazmışdı: "Korsikanın tarixi azadlıqda yaşamaq istəyən kiçik bir xalqla ona hakim olmaq istəyən qonşuları arasında əbədi mübarizədən başqa bir şey deyil". 

Napoleon Bonapart Fransanın əfsanəvi imperatoru oldu. Ancaq hətta o da Korsikanı Fransa işğalından azad edə bilmədi...

Korsika xalqı indi də azadlıq uğrunda mübarizəsini davam etdirir. Bu məğrur xalqın bir neçə siyasi partiyası və hərbiləşmiş qrupları var. Onların ən məşhuru FLNC kimi tanınan "The National Liberation Front of Corsica”dır. Bu təşkilat 1974-cü ildən fəaliyyətdədir, əsasən silahlı mübarizə aparır. "A Conculta Naziunalista ” təşkilatı FLNC-nin siyasi qanadıdır.

Korsika müqavimət hərəkatında ən önəmli hadisələrdən bir Claude Jean Pierre Érignac-ın (1937-1998) adı ilə bağlıdır. Belə ki, o, Fransanın Korsika adasındakı əsas nümayəndəsi olub. Claude Érignac 1998-ci ilin fevralında 2 silahlı şəxs tərəfdən hücuma məruz qalıb və öldürülüb. 1997-ci ildə separatçılar Fransanın jandarm mərkəzinə hücum etmişdi. Qətl zamanı istifadə olunan silahlar o vaxt ələ keçirilmişdi.

Bu hadisə niyə önəmlidir? Çünki bu qətli törədənlərdən bir Yvan Colonna idi. 5 il sonra o, həbs olundu. 2011-ci ildə isə o, başqa bir qətlə görə də məsuliyyətə cəlb edildi və ömürlük həbs cəzası aldı. 

2 mart 2022-ci ildə Colonna həbsxanada 36 yaşlı kamerunlu islamçı məhbus Frank Elonq Abe tərəfindən "Məhəmmədə hörmətsizlik etdiyi" üçün hücuma məruz qalıb. Buna cavab olaraq Korsika boyunca şiddətli iğtişaşlar baş verdi. Üç həftə xəstəxanada komada qaldıqdan sonra Colonna 21 mart 2022-ci ildə 61 yaşında aldığı yaralardan vəfat etdi. Bu olay Korsikanı yenidən ayağa qaldırdı.

Ajaccio şəhərindəki məhkəmə binası böyük bir izdiham tərəfindən hücuma məruz qaldı və binanı yandırmağa cəhd göstərdilər. Jandarmlara daş və Molotov kokteyli (kustar üsullarla şüşə butulkada yerləşdirilmiş yanar partlayıcı) tolazlandı. Bastia və Kalvidə iğtişaşçılar polisə evdə hazırlanmış bombalarla, polis isə onlara gözyaşardıcı qazla cavab verdi. Prokurorluq bəyan etdi ki, iğtişaşlarda 77-si polis olmaqla 102 nəfər yaralanıb. Aprel ayında Canale-di-Verde, Ghisonaccia, Pianottoli-Caldarello və Konkada bir sıra villalar yandırıldı. FLNC bəyanatında bildirdi ki, qrup etirazı dəstəkləyir.

2019-cu ilin martında prezident Emmanuel Makronun 4 apreldə Korsikaya səfərindən əvvəl iki villa bombalandı. Emmanuel Makronun gəlişindən cəmi üç gün əvvəl isə Bastiadakı hökumət binalarının qarşısında iki əldəqayırma partlayıcı qurğu tapıldı.

Fransa unitar ölkədir. Separatizmə qarşı radikal mövqe nümayiş etdirir. Ancaq ilk dəfə olaraq Emmanuel Makron Farnasanın Korsikaya muxtariyyət verə biləcəyini dilə gətirdi. 

Nədənsə Qarabağda baş verən hadisələri xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ ilə əlaqələndirən Fransa Korsikada baş verənləri "separatizm”in təzahürü kimi qiymətləndirir.

Fransa 355 min əhalisi olan Korsikada baş verən etiraz aksiyalarına belə sərt və kəskin reaksiya verir. Ancaq həmin Fransanın Senatı qondarma Korsika əhalisindən ən azı 3 dəfə az olan "Arsax”ın müstəqilliyini tanımağa çağıran qətnamə qəbul edir. "Arsax”ı müstəqil görmək istəyən Fransa senatı Korsikaya muxtariyyət hüquqi belə vermək istəmir.

Fransa senatının "Arsax”ın müstəqilliyi ilə bağlı qətnaməsinə cavab olaraq Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi də Korsika ilə bağlı ən azı müzakirələr aparmalıydı. Əgər vaxtında belə etsəydik Fransanın siyasi elitası Azərbaycanın daxili işlərinə bir daha burnunu soxmazdı. Əslində heç indi də gec deyil.

Bir şeyi də deyim ki, korsikalılar Fransadan daha çox İtaliyaya yaxındırlar. İtaliya Korsikanı öz torpağı hesab edir. II Dünya Müharibəsi zamanı Fransa yaman günə qalmışdı. Korsika da yaddan çıxmışdı. İtaliya bundan istifadə etdi. 1942-43-cü illərdə Korsika adası İtaliyanın idarəçiliyi altında olub...

Bəs, Almaniyada separatizmlə bağlı vəziyyət necədir? Əhalisinə görə Avropanın ən böyük dövləti olan Almaniyada 5 separatçı hərəkat var: Bavariya, Saksoniya, Lusatia, Şərqi Frisia və Franconia. Bu hərəkatlar arasında Almaniya üçün ən təhlükəlisi Bavariyadır. Bavariya ərazisinə görə ölkənin ən böyük vilayətidir. 13.5 milyon əhalisi var. Adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsulun həcminə görə (54 min avro), bütövlükdə isə 720 milyard avroluq göstərici ilə Almaniyada öndə gedir. Almaniyanın ən çox inkişaf etmiş bölgəsi də Bavariyadır. 

Napoleon Müqəddəs Roma İmperiyasını ləğv etdikdən sonra Bavariya 1806-cı ildə krallığa çevrildi. 1871-ci ildə Almaniya imperiyası yarandı. Otto von Bismarkın təkidi ilə Bavariya yeni qurulan Alman İmperiyasının bir hissəsinə çevrildi. Avstriya kimi Almaniyanın qalan hissəsindən müstəqilliyini qorumaq istəyən Bavariya əhalisi bu birləşmədən narazı qaldı.

Bu işdə dini məqam da var. Belə ki, Bavariya əhalisinin əksəriyyəti katolikdir. Prussiyada isə protestantlar daha çoxdur. Almaniya imperiyasında Prussiya dominant mövqelərə sahib idi. Katoliklər isə protestantlar tərəfindən idarə olunmaq istəmirdilər. Bavariya-Prussiya çəkişməsinin birbaşa nəticəsi olaraq Bavariyanın müstəqilliyini bərpa etmək uğrunda mübarizə başladı...

Siyasi proseslər o istiqamətdə getdi ki, kommunistlər inqilab edib 1919-cu ilin aprelin 6-da Bavariyada Sovet Respublikasını elan etdilər. 1 aydan bir qədər çox çəkən kommunist idarəsi tezliklə aradan qaldırıldı.

Bavariyalılar özlərini əvvəlcə "bavariyalı", sonra isə "alman" hesab edirdilər. Bavariya separtçıları indi də Bavariyanı katolik və müstəqil dövlət olaraq bərpa etmək istəyirlər. Almaniya başa düşməlidir ki, separatizmi müdafiə etmək axırda Fransa kimi ona da çox baha başa gələ bilər. Yəni cənab Cozep Borrelin dediyi "domino effekti” Almaniyanı da nə vaxtsa vurar... 

Əslində bir dəfə vurmuşdu da. Belə ki, Almaniyanın separatizmi dəstəkləməsi əvvəl də olub. Bu dəstəyin müqabilində isə böyük hədəflərə çatmaq istəyib. Belə ki, 1917-ci ilin yanvarında Almaniya Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən göndərilən teleqramda Almaniya imperiyası ilə Meksika arasında hərbi ittifaq təklif edilirdi. Almaniyanın köməyi ilə Meksika ABŞ-a məxsus olan Texas, Arizona və Nyu-Meksiko ştatlarını ələ keçirəcəkdi. Həmin ərazilər bir vaxt Meksikanın olmuşdu və orada separatizm meylləri güclü idi. Bundan xəbərdar olan Almaniya Meksikadan ABŞ-a qarşı istifadə etmək üçün belə bir gediş etdi. Tarixə "Zimmermanın teleqramı” kimi keçən həmin sənəd Britaniya kəşfiyyatı tərəfindən ələ keçirildi.

Elə həmin ilin martın 3-də Almaniyanın Xarici İşlər üzrə Dövlət katibi Artur Zimmerman teleqramın həqiqi olduğunu açıq şəkildə etiraf etdi. Bu, 1917-ci ilin aprelində ABŞ-nin Almaniyaya müharibə elan etməsinə səbəb oldu. Sonrası da məlumdur. Almaniya biabırçı məğlubiyyətə uğradı. Almaniya bir dəfə separatizm adlı odla oynadı və fəlakətin dibinə yuvarlandı. Tarixdən dərs götürmək daha yaxşı olmazmı?..

Ümumiyyətlə Avropa ölkələri, bütövlükdə Qərb Azərbaycanın daxil işlərinə müdaxilə etməməlidir. Ancaq Qərbdə belə düşünürlər ki, onların belə bir haqqı var. Onlara bu haqqı kim verib? Bəlli deyil. Bu, mahiyyətdə imperialist düşüncədən doğan yanaşmadır. Məsələn, Niderland Krallığının xarici işlər naziri Hanke Bruins Slotun Azərbaycana səfəri baş tutmadı. Niyə? Çünki yerli parlamentdə anti-Azərbaycan xarakterli çıxış etmişdi.

Bütün bunlar azmış kimi, Bakıya gəlib Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərini müzakirə etmək istəyirmiş. Belə tərbiyəsiz davranışlara Azərbaycan tərəfi qətiyyən yol verə bilməz.

Şübhəsiz ki, Azərbaycan digər ölkələrlə, xüsusən Qərblə xoş münasibətlər qurmalıdır. Ancaq bu münasibətlər qarşılıqlı maraqlara söykənməlidir. Azərbaycana yuxarıdan aşağı baxanlara öz yerini göstərmək lazımdır. Belə zərurət yarandığı təqdirdə isə qətiyyən tərəddüd etmək olmaz...

Elbəyi Həsənli, Sürix