Sovet hakimiyyəti 1930-cu ildə bölgəni inzibati ərazi vahidinə çevirmiş və əvvəllər Abdallar adlandırılan, 1924-cü ildən isə şəhər statusu alan Laçını inzibati mərkəz təyin etmişdir. Şimaldan Kəlbəcər, cənubdan Qubadlı,şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd rayonları, qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəddir. İşğal ərəfəsində rayonda 58,736 nəfər azərbaycanlı və kürd yaşayırdı.Ermənistan və Dağlıq Qarabağdan qovulan azərbaycanlıların

bir qismi Laçına köçmüşdü.Ermənistanın Gorus şəhərindəki artilleriya qüvvələri tərəfindən dəstəklənən erməni silahlı dəstələri 15 mayda 776 saylı hərbi hissənin yerləşdiyi Zarıslı kəndi yaxınlıqlarında hücuma keçdi.Döyüşlər

zamanı, günortadan sonra hərbi hissənin komandiri Xaqani Rüstəmov həlak oldu.Rüstəmovun əsgərləri bundan sonra onun cəsədini də götürüb cəbhə bölgəsini tərk etdilər.Erməni dəstələri ardınca buranı işğal etdilər və Turşsu

istiqamətində hücuma keçdilər 776 saylı hərbi hissənin cəbhəni tərk etməsindən sonra Şırlan–Sarıbaba istiqamətində yerləşdirilmiş Azərbaycan qüvvələrinin müdafiəsində boşluq yarandı. Salatınkənd yaxınlığındakı körpü partladıldı. 777-ci xüsusi təyinatlı batalyon dərhal Qubadlıya, 771 saylı hərbi hissə isə icazəsiz olaraq Yevlaxa getdi. 773 saylı hərbi hissə də 16 mayın səhəri Laçını tərk etdi. 16 mayda erməni qüvvələri Turşsu kəndini, həmçinin Kirs və Sarıbaba yüksəkliklərini ələ keçirdi.  Erməni işğalçı qüvvələri 18 mayda Laçını işğal etdi.

Ermənilər Laçını işğal etdikdən sonra onu talan və məhv edir. Laçın dəhlizi ərazisində yerləşən yaşayış məntəqələrini yandırır. Laçın şəhərinin təqribən 7,800 nəfərdən ibarət Azərbaycan və kürd əsilli sakini qaçqın düşür. Ermənilər yerli əhalidən əsirlər də götürmüşdü. Azərbaycanın dövlət mənbələrinə görə, işğal zamanı 13,745 yaşayış evi qarət edilərək yandırılmış, ümumilikdə, Laçın rayonuna 7.1 milyard ABŞ dollarından çox ziyan dəymişdir. 27 sentyabr 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi başlamışdır. Arazboyu rayonlarla irəliləyən

Azərbaycan qoşunları oktyabr ayında Qubadlı rayonuna daxil olmuş, Laçın dəhlizinə doğru irəliləməyə başlamışdır. Müharibə 10 noyabrda üçtərəfli bəyanat ilə sona çatmışdır. 1 dekabrda Laçın rayonu Azərbaycana

qaytarılmışdır Ağdam və Kəlbəcər kimi, Laçın rayonu da bir güllə atmadan, bir şəhid vermədən işğalçılardan təmizləndi, azad olundu. “Azərbaycan hökumətinin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri həmin ərazilərə

qayıdışı təmin etməkdir.Artıq bu istiqamətdə işlərə başlanılıb, azad olunmuş ərazilərdə bərpa, tikinti işləri görülməkdədir.

Heç şübhə yoxdur ki, azad olunmuş rayonların sakinləri qısa zamanda doğma yurd-yuvalarına

qayıdacaqlar. Ermənistan işğalçı tərəf olaraq Cenevrə Konvensiyaları ilə üzərinə düşən öhdəliklərini kobud

şəkildə pozaraq, Laçın rayonunda coğrafi adların dəyişdirilməsi, rayonun təbii resurslarının talan edilməsi və

qazanc mənbəyinə çevrilməsi, əsasən Suriyadan olan erməni əsilli qaçqınlar olmaqla,məqsədyönlü məskunlaşma

siyasəti apararaq, demoqrafik tərkibin dəyişdirilməsi kimi qeyri-qanuni əməllərini davam etdirir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi “Çıraqov və digərləri Ermənistana qarşı” işi üzrə Azərbaycanın Laçın rayonundan məcburi qovulmuş Azərbaycan vətəndaşlarının xeyrinə qərar qəbul edərək, onların İnsan Hüquqları və Fundamental Azadlıqların qorunmasına dair Konvensiya üzrə mülkiyyət hüququ, şəxsi və ailə həyatına hörmət kimi hüquqlarının pozulduğunu təsbit edib.Həmçinin qərarın 19-20-ci paraqraflarında Laçın rayonu, xüsusən Laçın şəhərinin hərbi hücuma məruz qalması, 1992-ci il may ayının ortalarında Laçının havadan bombardman edilməsi və bunun nəticəsində çoxlu sayda evlərin dağıdılması, şəhərin talan edilməsi və yandırılması, hərbi münaqişə dövründə Laçın və ətraf kəndlərin tamamilə dağıdılması öz təsdiqini tapıb.

Azərbaycanın ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı, işğal olunmuş rayonların azərbaycanlı sakinlərinə qarşı etnik təmizləmənin törədilməsi Ermənistanın əsl niyyətinin hərbi təcavüz və işğal yolu ilə ərazi əldə edilməsi olduğunu qabarıq şəkildə nümayiş etdirir.Ermənistanın kəskinləşən hərbi təcavüzü şəraitində BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü ildə 822 (1993-cü il), 853 (1993-cü il), 874 (1993-cü il) və 884 (1993-cü il) saylı qətnamələri qəbul edərək, Azərbaycan ərazilərinin işğalını pisləyib, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, suverenliyini və Qarabağın Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olduğunu bir daha təsdiq edərək işğalçı qüvvələrin zəbt olunmuş ərazilərdən dərhal, qeyd-şərtsiz və tam çıxarılmasını tələb edib. Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin praqmatik və rasional siyasəti nəticəsində Laçının bir şəhid vermədən qaytarılması, rayonun işğaldan azad olunması tarixi

hadisədir.

Elsəvər Kərimov