Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “bne Intellinews” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, Rusiya hakimiyyəti açıq şəkildə ən azı xarici siyasət statusunu yaxşılaşdırmaq üçün nəyin bahasına olursa-olsun müharibəni davam etdirmək niyyətindədir:

O, hələ də Ukraynanı və Qərbi atəşkəs və yaxud danışıqlara başlamağa məcbur etməyə ümid bəsləyir, ancaq Kremlin şərtlərinə ən azı işğal olunmuş ərazilərə nəzarəti saxlamaq da daxildir. Bu danışıqlar Rusiyaya öz yaralarını yalamaq və Ukraynaya qarşı müharibəsinin yeni raundunu, eləcə də ABŞ və Avropa ilə qarşıdurmasına başlamaq üçün vaxt qazandıracaq. Bütövlükdə, Kremldə ilkin müharibə məqsədlərindən əlçəkmə əlaməti yoxdur.

Elə buna görə də, 21 dekabr 2022-ci ildə Rusiya Müdafiə Nazirliyi ilin yekunlarına dair qərargah iclasında bir çoxları tərəfindən yeni “hərbi islahat” adlandırılan planları açıqlayıb. Bununla belə, islahat institusional dəyişiklikləri və yenilikləri nəzərdə tutur. Moskvanın hərbi əməliyyatlar şəraitində ordusu ilə edəcəyi şey daha çox ən kəskin problemləri həll etmək və ya onları həll edirmiş kimi göstərmək cəhdinə bənzəyir.

Nominalistlərə qarşı realistlər

Təhlildə qeyd olunur ki, Kreml həmişə Rusiya ordusunun nəinki postsovet ölkələrindəki hər hansı bir ordudan deyil, həm də ABŞ-dan başqa NATO üzvü olan istənilən dövlətin ordusundan kəmiyyətcə dəfələrlə böyük olması ideyasından yapışıb. Buna görə də, kağız üzərində Rusiya silahlı qüvvələrinin canlı qüvvəsi heç vaxt 1 milyondan aşağı düşməyib. Bu, təkcə Rusiyanın fövqəldövlət statusunu saxlamaq, BMT Təhlükəsizlik Şurasına və onun nüvə arsenalına veto hüququ ilə yanaşı, həm də bütün qonşuları üzərində qeyd-şərtsiz siyasi hökmranlığı təmin etmək və xarici siyasətdə revanş aləti kimi çıxış etmək məqsədi daşıyır:

1990-cı illərdə yetişmiş bu status və revanşist ambisiyalar Rusiyanın güc və əmlak bölgüsü sistemini daimi olaraq möhkəmləndirmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Sadə dillə desək, revanşizmə və hərbi gücə arxalanmaq getdikcə daha çox Rusiya hakimiyyətini legitimləşdirməyin əsas vasitələrindən birinə çevrilib.

Yenə də obyektiv sosial-iqtisadi amillər öz təsirini göstərib. 1997-ci ildə Rusiya silahlı qüvvələrinin nominal baş sayı təxminən 1,2 milyon-1,3 milyon nəfər olduğu halda, 1,7 milyon hərbi qulluqçu idi. 2000-ci illərdə bu rəqəm 1,135 milyona endirildi. 2016-cı ildə daha 1 milyon azaldıldı. O vaxta qədər hərbçilərin həqiqi sayı artıq 770 min nəfər idi. Düzdür, tezliklə hərbçilərin nominal sayı 1,013 milyona çatdırıldı, lakin bu, real saya heç bir təsir göstərmədi. Əksinə, səslər eşidilirdi ki, nominal sayı real rəqəmə yaxınlaşdırılmalıdır, yəni 1 milyon əsgərdən ibarət ordu idealından nəhayət ki, imtina edilməlidir.

2022-ci ilin avqustunda, Ukraynanın işğalından altı ay sonra Kreml silahlı qüvvələrin nominal şəxsi sayını 2023-cü ildə 137 000-ə qədər - 1,150 milyona çatdırmaq qərarına gəlib. 2006-2016-cı illərdə hərbi canlı qüvvənin nominal səviyyəsini (1,135 mln.) qoruyub saxlamaq və son nəticədə ordunun ümumi sosial-iqtisadi inkişafına xələl gətirmədən Rusiyanın obyektiv müdafiə ehtiyaclarına və iqtisadi potensialına uyğunlaşdırmaq fikrindən əl çəkmək. 1980-ci illərin ikinci yarısından 2010-cu illərin əvvəllərinə qədər müzakirə edilib. Maraqlıdır ki, bu ideya tərifinə görə Rusiyanın öz qonşuları üzərində hərbi üstünlüyünü saxlamaq ideyasına və xarici siyasətdə revanşizmə demək olar ki, açıq ziddiyyət təşkil edirdi.

Dörd ay sonra, müdafiə naziri Sergey Şoyqu elan etdi ki, silahlı qüvvələrin nominal sayı yaxın bir neçə il ərzində 1,5 milyon nəfərə çatmalı, onlardan 695 min nəfər (əsgər, çavuş, gizir və s.) müqavilə əsasında xidmət etməlidir. Bu yazının yazıldığı vaxtda müvafiq fərman dərc olunmasa da, siyasi qərar artıq verilib, vaxt qrafiki də bəlli deyil.

Beləliklə, Rusiya ordusu şəxsi heyətin sayına görə formal olaraq 1990-cı illərin sonlarına qayıdır. Halbuki, dörddə bir əsr bundan əvvəl hərbi qərargahın tərkibinə SSRİ-dən miras qalmış və bu gün mövcud olmayan hərbi texnika və nəqliyyat vasitələrinin, eləcə də hərbi infrastrukturun saxlanmasına cavabdeh olan mütəxəssislər daxil idi. Bundan əlavə, hərbi maliyyə zabitləri və ordu inşaat işçiləri kimi on minlərlə köməkçi vəzifələr var idi və onlar da fəaliyyətini dayandırıb. Başqa sözlə, silahlı qüvvələrin nominal sayı real və mənalı şəkildə artırıla bilməz.

Burada da yəqin ki, hərbi rəhbərliyin mühasibat uçotu və təşkilati ehtiyacları böyük rol oynayıb. Ölən və yaralanan hərbçilərə görə kompensasiya verilməsi, döyüş maaşlarının artırılması və sentyabr ayından başlanan kütləvi hərbi xidmətə hazırlıq pul çatışmazlığı yaradıb. 2022-ci ilin sonuna qədər nağd pul kəsiri hərbi büdcəni ad hoc şişirtməklə idarə oluna bilərdi, lakin 2023-cü il sistemli bir həll tələb edir. Axı, kağız üzərində əlavə əsgər və zabitlər hərbi büdcəyə əlavə 300-400 milyard rubldan az olmayaraq başa gəlir ki, bu da bədahətən qərarlardan daha çox tələb edir.

Lakin artıq bəlli olub ki, cəmi bir neçə aydan sonra orduda 2023-cü il yanvarın 1-də yaradılan əlavə 137 min mövqe artıq Rusiya hərbi rəhbərliyi üçün kifayət etməyəcək və şəxsi heyətin sayı daha da artırılmalı olacaq: 350 min hərbçi. Başqa sözlə, 2022-ci ildə ən azı 5 trilyon rubl, 2023-cü ildə isə 5 trilyon rubldan çox təcili hərbi büdcə müharibənin nə vaxt və necə bitməsindən asılı olmayaraq normaya çevriləcək.

Eyni zamanda, Rusiya komandanlığı heç olmasa işğaldan əvvəl mövcud olan silahlı qüvvələrin həqiqi canlı qüvvəsini, yəni 740-780 min hərbçini bərpa etmək üçün səylərini əsirgəmir. Bunlardan 250.000 qoşun rəsmi olaraq döyüşlərdə iştirak edib (“döyüş təcrübəsi qazanıb”). Bu rəqəmə ölən və ya yaralanan hərbçilərin, “Rosqvardiya” (Rusiya Milli Qvardiyası) üzvləri, Ukraynanın işğal olunmuş Donetsk və Luqansk vilayətlərindən olan muzdlular və çağırışçıların daxil olub-olmadığını dəqiq söyləmək çətindir.

Əvvəllər, 2022-ci ilin yayında Rusiya silahlı qüvvələrinin həqiqi sayının ilin sonuna kimi 600 mindən aşağı düşə biləcəyi proqnozlaşdırılırdı. Döyüş əməliyyatlarının intensivliyi yüksək səviyyədə qalsa, hərbçilərin əhəmiyyətli axınını və çağırışçıların açıq-aşkar çatışmazlığını nəzərə alsaq, ölənlərin sayı yüksək olarsa, bu baş verməli idi. Sentyabrda elan edilən “qismən hərbi səfərbərlik” vəziyyəti dəyişmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.

2023-cü ilin sonuna qədər Rusiya komandanlığı “qoşun qruplarında çağırışçıların dəyişdirilməsi və yeni birləşmələrin tərkibini nəzərə alaraq” 521.000 müqaviləli əsgərin olmasını gözləyir. Bununla belə, işə götürülən mülki şəxslərin əksəriyyəti, mütləq əksəriyyəti olmasa da, sonda müqavilə əsasında hərbi qulluqçu olacaq. Hazırda müqaviləli əsgərlərin ümumi sayı 521.000-dən azdır.

Maraqlıdır ki, işğaldan əvvəl açıqlanan müqaviləli hərbçilərin son rəqəmi 405 min (mart 2020) idi və Müdafiə Nazirliyi 2027-ci ilə qədər 500 min müqaviləli əsgəri işə götürməyi planlaşdırırdı.

Yeri gəlmişkən, müqaviləli əsgərlər üçün yeni elan edilmiş 2023-cü il planı qismən 300.000 çağırışçının rəsmi elan edilmiş sayının yarısından azını mülki şəxslərin təşkil etməsi ilə bağlı əvvəlki qənaəti təsdiqləyir. Çağırışçıların aslan payı isə müqavilə əsasında istefa ərizələrini təqdim etmiş və ya müqavilələrinin müddəti 2022-ci ilin sonu və ya 2023-cü ilin əvvəlində başa çatmalı olan hərbçilərdir, çünki hərbçinin rəsmi istefa proseduru müqavilə müddətinin bitməsinə altı ay qalmış başlayır. Bu təxminlərə yeni məlumatlar daxil olduqda düzəliş ediləcək.

Üstəlik, qondarma Donetsk və Luqansk Xalq respublikalarının ilhaqı, onların “ordularının” yaradılması və sakinlərinin kütləvi çağırışın ilk iki həftəsi ərzində müntəzəm olaraq bu ordulara cəlb edilməsi rəqəmləri təhrif edir. 24 fevral 2022-ci ilə qədər bu orduların sayı 30.000-35.000 hərbçi olduğu təxmin edilirdi. Müharibədən aylar keçməsinə baxmayaraq, bu ordulardakı hərbi qulluqçuların sayını belə təxmin etmək mümkün deyil. Rusiya Müdafiə Nazirliyi bu rəqəmləri qeyd etsə də, Rusiyanın işğal etdiyi digər ərazilərə, yəni Krım və Ukraynanın Xerson və Zaporojye vilayətlərinin bir hissəsinə aid statistik məlumatlar da bu təhlilin əhatə dairəsindən kənardadır. Ona görə də Rusiya hərbi rəhbərliyinin istədiyi sayda müqaviləli əsgərə çatması son dərəcə çətin olacaq. Hazırda müqavilə əsasında yalnız ali və ya orta ixtisas təhsili almış hərbi qulluqçular döyüşə bilər.

Çağırışçılara təhsil səviyyəsindən asılı olmayaraq hərbi xidmətə getdikləri ilk gündən müqavilə imzalamağa icazə verilsə belə, əhalinin ən yoxsul təbəqəsinə arxalanmaq çətin ki, nəticə versin. Axı, yalnız məktəb təhsili ilə öyünə bilən çağırışçıların xüsusi çəkisi 30 faizdən bir qədər çoxdur və çağırış yaşının 21-ə çatdırılması bu nisbəti daha da azaltmış olar.

18-27 yaşlı gənclərin əvəzinə 21-30 yaşlı gənclərin hərbi xidmətə qəbuluna mərhələli keçidin elan edilməsi hərbi rəhbərliyə imkan verir ki, təhsillərinə görə möhlət almış çağırışçılar problemindən qaçsın. Bu yanaşma açıq şəkildə layihədən yayınmanın miqyasını azaltmaq üçün nəzərdə tutulub. Artıq 27-30 yaşlarında vətəndaşlar öz karyeralarını qururlar, məskunlaşırlar və kredit götürürlər ki, bunu həm hərbi xidmətə çağırış, həm də hərbi xidmətdən yayınma ilə birləşdirmək çətindir. Hakimiyyət orqanlarının məntiqinə görə, belə bir seçim qarşısında qalan gənclərin əksəriyyəti 21 yaşını tamamladıqdan dərhal sonra çağırış məntəqəsinə gəlməyə üstünlük verirlər. Üstünlük onların həm təhsilli, həm də ən azı bir qədər ibtidai və ya xüsusi hərbi təhsili olmasındadır. Bu, əlbəttə, bir ildən sonra baş verməyəcək.

Nəticə etibarilə, 2023-cü ilin sonuna qədər müqavilə əsasında xidmət edən hərbçilərin sayını faktiki olaraq 521.000-ə çatdırmaq üçün daha çox səy, təşkilati resurslar və daha çox məcburiyyət tələb olunacaq. Çağırışçıların müqavilə əsasında xidmətə köçürülməsi və universitetlərin hərbi təlim mərkəzlərinin yeni məzunlarının hərbi xidmətə cəlb olunması ilə müşayiət olunan qeyri-populyar çağırışın yeni dalğası eyni şəkildə həyata keçirilməlidir (2021-ci ildə bu mərkəzlərdə 63 000 nəfər təhsil alıb). Əks halda, çağırışçıları və nizami əsgərləri müqavilə bağlamağa həvəsləndirmək üçün daha güclü stimullardan istifadə edilməlidir. Ancaq çətin ki, əcnəbilərin müqavilə əsasında hərbi xidmətə daxil olmasının asanlaşdırılması vəziyyəti kökündən yaxşılaşdırsın.

Əlbəttə, başqa bir potensial və çox populyar olmayan tədbir, daha çox rus gəncini dərhal müqavilə imzalamağa təşviq etmək üçün məcburi layihənin müddətini cari 1 ildən 1,5-2 ilə qədər artırmaq olardı. Rusiya ordusundakı qadınların sayı son illərdə azalsa da, 2018-ci ildəki 44,500-dən 2021-ci ildə 40,000-dən az olsa da, hərbi xidmətdə olan qadınların sayını artırmağa cəhd etmək olar.

Ancaq bunların heç biri Rusiya ordusunun 2022-ci ilin sonuna qədər açıq şəkildə üzləşdiyi problemi, yəni kiçik zabit çatışmazlığını həll etmir. Sadə dillə desək, müqavilə üzrə yeni hərbçilərə komandanlıq edən olmayacaq. Burada yenə də ola bilsin ki, mülki ali məktəblərin hərbi tədris mərkəzlərinin məzunları, o cümlədən son bir neçə ildə məzun olanlar kütləvi şəkildə hərbi xidmətə cəlb olunsunlar. Yenə də elan edilmiş 2023-cü il planının davam edən müharibə şəraitində həyata keçirilməsi ən yaxşı halda işçi qüvvəsinin 24 fevral 2022-ci il tarixinə qədər olan səviyyəyə keyfiyyətcə deyil, kəmiyyətcə bərpası demək olacaq.

Təkcə 695 000 müqaviləli hərbçinin, yəni 2020-ci ildə kadrların sayından 70 faiz çox olması perspektivinə gəlincə, bu, Rusiyanın sosial-iqtisadi və demoqrafik vəziyyəti, kütləvi hərbi xidmətin qüvvədə qalması kontekstində sadəcə olaraq absurd görünür. Beləliklə, Rusiya müqaviləli əsgərlərinin mütləq əksəriyyətinin 30 yaşdan kiçik kişilər olduğunu nəzərə alsaq, istənilən vaxt müvafiq nəsillərin bütün kişilərinin 10 faizdən bir qədər az hissəsi müqavilə əsasında xidmət etməlidir. Başqa bir variant ondan ibarətdir ki, bütün çağırışçılar (ildə 260.000-265.000 nəfər) hərbi xidmətə çağırıldıqları ilk gün müqavilə bağlayırlar və bir standart iki illik müqavilə müddətindən orta hesabla daha çox orduda qalırlar.

1,5 milyon əsgərdən ibarət ordu ideyasına ciddi yanaşsaq, 695 min müqaviləli əsgərdən başqa, müvafiq olaraq daha çox zabit sayının olduğunu nəzərə alsaq (baxmayaraq ki, ümumilikdə 1 milyondan çox zabit yoxdur və onların sayının necə artırılması hələ də bəlli deyil) və açıq-aydın çağırışçılar, bu vergiödəyiciləri və iqtisadiyyat üçün dözülməz bir yük ola bilər. Qeyd etmək kifayətdir ki, Rusiyada işçi qüvvəsində 75 milyondan az insan var və onlardan da 71 milyondan az adam işləyir. Və kağız üzərində vakansiya təklif etmək bir şeydir, bu vəzifələri məhsuldar fəaliyyətdən uzaqlaşan real insanlarla doldurmaq isə tamam başqa şeydir.

Beləliklə, ehtiyatla güman edə bilərik ki, 1,5 milyon əsgərdən ibarət ordu başqa şeylərlə yanaşı, əsgərlərə ödənilən müharibə ilə bağlı artan maaşları təmin etmək və yaralılara və həlak olanların ailələrinə ödənilən təzminatın ümumi məbləğini gizlətməyə hesablanmış bürokratik fantaziyadır.

Bundan əlavə, Rusiyanın hərbi sənayesində 400 min işçi və mühəndis, habelə hərbi texnika və nəqliyyat vasitələrinin təmiri və əsaslı təmiri üçün obyektlər çatışmır. Bütün bunlar isə itirilmiş və istifadə edilmiş silah-sursat, hərbi texnika və nəqliyyat vasitələrinin heç olmasa qismən əvəzlənməsi məqsədilə 2023-cü ildə (və ya daha uzun müddətə) bu müəssisələrin ən azı bəzilərində iş vaxtından artıq işlərin təmin edilməsi üzrə rəsmi siyasət fonunda baş verir. Deməli, fərziyyə olaraq, müqavilə əsasında hərbi xidmətə ali məktəblərin məzunlarının müdafiə sənayesində iş yerləşdirilməsi prinsipinə əsaslanaraq, xüsusilə texniki universitet və kolleclərin məzunları üçün belə müəssisələrdə işləmək də daxil ola bilər.