|
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Yüz milyon büdcəsi olan Dövlət Fondunu kimlər idarə edir? - Araşdırma
MSK növbədənkənar prezident seçkilərinə yekun vurdu - İlham Əliyev 92,12 % səslə qalib oldu
Bir qərinəlik sədrin müəmması - Vahid Novruzovun Auditorlar Palatasında baş verənlərdən xəbəri yoxdur?
İrəvan bu istiqamətdən savaşa başlayacaq - Fransanın Azərbaycanla bağlı sensasiyalı planı (VİDEO)
Utanc və korrupsiya tablosu: Bakı küçələrinə ayrılan 2.300 ton duzu kimlər “yeyib“?
Avropa İttifaqında daxili ziddiyyətlər artır - TƏHLİL
Tarix elmləri namizədi olan Prezident – İlham Əliyev hansı mövzuda elmi işi müdafiə edib?
Güləddin Dadaşovu korrupsiya və çoxsaylı şikayətlər bitirir: “Azərkontrakt” ASC sədri kim olacaq?
Prezident nöqtəni qoydu - “Dediyim marşrut açılmasa, biz Ermənistanla...”
Çin uyğur müsəlmanları niyə qəddarcasına əzir –böyük imperiya qurmaq yolunda ən böyük maneə uyğurlardır
Tarix 20.09.18, 13:18 |
|
Robert Kaplan
The Wall Street Journal (ABŞ), 19.09.2018
Çinin qərbində bir milyona qədər adamın gizli düşərgələrdə nəzarətdə saxlanması daxil olmaqla türkdilli uyğurlara qarşı repressiyalar Pekinin yeni imperiya siyasətinin əsas tərkib hissəsidir. Yalnız Çin imperiyasının dinamikasını anlamaqla bu qəddar kampaniyanın mahiyyətini ayırd etmək olar.
Minyonlarla uyğurun yaşadığı Sintszyan-Uyğur muxtar rayonunun adlandırıldığı kimi “Sintszyan” sözü “yeni torpaq” kimi tərcümə olunur. Bu ərazi tarixən və coğrafiyaca Şərqi Türküstan adıyla tanınıb. Çin dövləti 3500 ildən çox var olsa da, Sintszyan Tsin imperiyasının tərkibinə yalnız XVIII əsrin ortalarında girib. O o vaxtdan, Britaniya araşdırıcısı Fitsroy Maklinin (Fitzroy Maclean) dediyi kimi, “dayanıqlı burulğanlıq”dadır.
Mən 1994-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinin ərazisinə ilk dəfə gedəndə və uyğurlardan müsahibə götürəndə aydın oldu ki, onlar Çinin xan işğalçılarına kəskin nifrət bəsləyirlər. Gənc bir uyğur mənə söylədi: “Bura Çin deyil, Türküstandır. Çinlilər bizim dilimizi öyrətmirlər, bizlərdən çoxu isə Çin dilini öyrənmir. Hətta sırf insani baxımdan da münasibətlər çox pisdir”.
O vaxtdan münasibətlər daha da pisləşib. Çinin liberallaşdırmadan imtinasının bir dərin və gizli səbəbi var. O bundan ibarətdir ki, avtoritar rəhbərliyi milli üsyanlardan qorxur. Bu cür iğtişaşlar 1980-ci illərdə Sovet İttifaqında liberallaşama prosesi başlanarkən əyalətlərdə baş verib. Çin buna görə də öz siyasi sistemini qapalı saxlayır, eyni zamanda diplomatiya və iqtisadi müdaxilə vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya nüfuz edir. O bu bölgədə çox böyük infrastruktur layihələri gerçəkləşdirir ki, keçmiş Sovet İttifaqının türkdilli müsəlmanlarıyla müttəfiqlik münasibətlərinə girsin və öz müsəlmanlarını gələcək üsyanların arxa baza dəstəyindən məhrum etsin. Çinin öz sərhədlərindən qırağa irəliləməyi son nəticədə bununla bağlıdır ki, ölkə daxilindəki iblisləri aradan qaldırmayıb. Çin xüsusən də qərb hissədə quruda tarixən pis qorunduğundan dəniz ekspansiyası ilə məşğul olmaq imkanları olmayıb. Min sülaləsi idarəçiliyinin başlanğıcında admiral Çjen Henin Hind okeanı üzrə dəniz səyahətini saymasaq, Çinin yetərincə zəif dəniz ənənələri var. Amma bu ölkə bu gün əsasən qurudan etibarlı qorunur və buna görə də dünyada ən böyük hərbi-dəniz qüvvələrinin yaradılmasına hədəflənib. Müsəlman uyğurlara güclənən basqı isə bu prosesdə son akta çevrilib. Bütün Avrasiya boyu quru yolu və dəniz nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılmasını nəzərdə tutan “Bir qurşaq, bir yol” təşəbbüsü uyğur əhalinin tam tabeliyini tələb edir.
XXI yüzillikdə bu İpək yolunun ürəyi Mərkəzi Asiyadır. Çin türk əhalili keçmiş sovet respublikalarının ərazisində avtomobil və dəmir yolları salmaq və boru kəmərləri çəkməklə İranla sıx əlaqələr qurur. Çin-İran iqtisadi və infrastruktur alyansı Avrasiyada üstünlük təşkil edəcək, Rusiya isə bu durumda bir qırağa sıxışdırılmış olacaq. Amma bunun üçün Pekinə itaətkar uyğur əhali lazımdır, çünki sahilyanı Çinlə Yaxın Şərq arasındakı bütün bu yollar və energetika marşrutları Sintszyandan keçir.
Çinlilər əhalini çoxmənzilli evlərə yerləşdirərək və folklor bazarını modernləşdirərək ənənəvi uyğur mədəniyyətini məzmunsuzlaşdırmağı planlaşdırırlar. Onlar habelə şəhərləri yeni ikitərəfli avtoyollar və yüksəksürətli dəmiryollarıyla birləşdirmək istəyirlər. Mən 2015-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinə yenidən səfər edərkən bunun şahidi oldum. Bundan savayı, onlar minlərlə uyğuru nəzarətlilər üçün düşərgələrə yerləşdirir, eyni zamanda başqalarının maddi rifahını yüksəldirlər. Bu, klassik qamçı və kökə taktikasıdır. Bütün bunların məqsədi bu gün var olduğu görkəmdə uyğur müsəlman mədəniyyətinin axırına çıxmaq və çinli xanların bu narahat sərhədyanı zonada ağalığını qurmaqdır.
Kütləvi informasiya vasitələri Çinin inşa etdiyi limanlar və baş avtoyollar üzərində nəzarəti ələ almaq üçün Pakistan və Şri-Lanka kimi böyük ölkələri borca necə salmağından çox yazır. Amma onlar Çinin böyük Avrasiya strategiyasının etnik tərkib hissəsinə xeyli az diqqət ayırırlar. Bu isə diqqətli marağa layiqdir, çünki uyğurların çöllük vətəni Çinin XXI əsr İpək yolunda ən zəif bənd ola bilər.
Bu prosesdə milli qürur və narazılıq duyğusunu gərəyincə dəyərləndirməmək olmaz. Honkonq və Makao Avropa müstəmləkəçilərinin əsarətindən çıxaraq Çinin alçaldığı xarici qəsd dövrünə formal olaraq son qoyub. Xarici Monqolustanın suverenliyi Çinin iqtisadi maraqlarilə xeyli zəiflədilib. Tibet kölə gününə salınıb. Sintszyan dirənən və böyük quru Çini yaratmağa mane olan son qaladır. Belə bir Çin yaradılsa, Pekin diqqətini tam şəkildə Şərqi Çin və Cənubi Çin dənizlərində öz ağalığını qurmağa cəmləyəcək. Bu ona Myanmadan Cibutiyə qədər yeni limanlar saldığı və layihələşdirilməsinə yardım etdiyi Hind okeanına yol açacaq. Kim deyir ki, imperiyalar dövrü arxada qalıb?
ABŞ Yer kürəsinin o biri başında yerləşdiyindən açıqca yeni imperiyanın təşəkkülünə mane olmaq durumunda deyil. Vaşinqton maraqlıdır ki, ABŞ-ın bir vaxtlar Qərb yarımkürəsində etdiyi kimi Şərq yarımkürəsində də heç bir dövlət ağalıq edə bilməsin. Amma Çinin İrandan keçən və davam edən İpək yolu, habelə Çinin Avrasiyanın cənub hüdudlarında hərbi-dəniz iştirakı ona bu cür ağalıq qurmağa yardım edər.
İkitərəfli münasibətlərdə antaqonizm siyasəti (Amerika isə bu gün məhz belə bir kursu izləyir) ABŞ-ı bu qovğada ən böyük üstünlükdən – təməlində Amerikanın azad bazar, vətəndaş cəmiyyəti və insan haqları idealları duran alyanslar sistemindən məhrum edir. Belə rəqabət şəraitində uyğurların hüquqlarını pozduğuna görə Çini sorğuya çəkmək vacibdir. Bu, Çinin HDQ Cənubi Çin dənizində önləməyə yardım edəcək gerçəkçi yanaşma ünsürüdür. Uyğurların əzilməsi ÇXR-in böyük strategiyasının hissəsidirsə, deməli, Amerika Çində insan haqlarını təkidlə qorumalıdır və bu onun yanaşmasının ayrılmaz tərkib hissəsi olmalıdır.
Robert Kaplan – “Marko Polo dövrünün dönüşü. Müharibə, strategiya və XXI əsrdə Amerika maraqları” (The Return of Marco Polo’s World: War, Strategy, and American Interests in the Twenty-First Century) kitabının müəllifidir. Yeni Amerika təhlükəsizliyi uğrunda Mərkəzdə (Center for a New American Security) baş elmi işçi və “Avrasiya qrupu”nda (Eurasia Group) baş müşavir işləyir.
Tərcümə Strateq.az-ındır.
Xəbərin oxunma sayı : 655
Analiz
Xəbərlər
-
Aygün Kazımova ilə Namiq yenidən məşhur dueti oxudu - VİDEO
-
Qurban Qurbanov hərəkətlərinə fikir verməyən futbolçunu CƏRİMƏLƏDİ
-
DİN vətəndaşlara müraciət edib - “Hesab məlumatlarınızı tanımadığınız şəxslərlə paylaşmayın”
-
Pensiya və müavinətlər artırıla bilər - VİDEO
-
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarına həsr edilən “Xüsusi Xidmət” sənədli filmi - VİDEO
-
Quzu ətindən baha olan göbələk növü - VİDEO
-
“Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır“ - Ukraynalı deputat
-
Şokoladın qiyməti dəyişəcək? - VİDEO
-
Nazir üç universitetə yeni prorektorlar təyin etdi - FOTO
-
Ramazanın 19-cu gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
-
“Ermənistan Rusiya ilə münasibətləri uçuruma aparır” - Lavrov
-
Təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı tədbir keçirildi - FOTOLAR
-
Nağdsız ödənişdən yayınanlar barəsində tədbir görüləcəkmi? - Ekspertlər danışır...
-
7-8 il əzab verdiyi arvadı gözünü itirib... - TƏFƏRRÜAT
-
“OMİD” 10 min manatədək cərimə oluna bilər – Məhkəmə davam edir
-
Şadlıq saraylarında hansı menyular daha çox bahalaşıb? - QİYMƏTLƏR
-
Bu şəxslərin evləri təmir olunacaq: yarım milyon ayrıldı
-
Ramiz Mehdiyev məhkəmə qarşısında - Onu hansı cəza gözləyir?
-
Himayədar ailə olmaq istəyənlərin nəzərinə - Güzəşt tətbiq ediləcək
-
Taksilərlə bağlı yeni tələblər müəyyənləşdi - Nələr məcburi olacaq?
-
Azərbaycanda sahə rəisi həmkəndlisini niyə güllələyib? - TƏFƏRRÜAT
-
Küçəni zibilləyənlərə qarşı nə tədbir görüləcək? - Gəncədə zibilxanaya çevrilən ərazi + VİDEO
-
Paşinyan hökuməti separatçıları küncə sıxışdırır: Bütün ofisləri bağlanacaq
-
Daxili işlər naziri Şamaxı rayonunda vətəndaş qəbulu və sıra baxışı keçirib - FOTO/VİDEO
-
Məktəb və musiqi kolleci niyə birləşdirildi? - VİDEO
-
Taleh Qaraşovun qardaşı oğluna hökm oxundu - Atasını öldürmüşdü
-
Azərbaycanda taksilər bu rənglərdə olacaq - Qərar verildi
-
Dövlət Xidmətindən xəbərdarlıq - Bu mesajlar telefonunuza gəlirsə...
-
Çingizi arvadı ifşa edibmiş - Mərhum nazirin oğlu da dindirilib
-
Tramp İncil satmağa başladı - VİDEO
-
Naxçıvanda nəqliyyat problemi necə həll ediləcək? - VİDEO
-
Ödənişli yollara görə ödənilən vəsaitin bölgüsü qaydası hazırlanacaq - FƏRMAN
-
Bakıda İran vətəndaşına hökm oxundu - Casusluğa görə
-
“Ermənistan “Dağlıq Qarabağ”ın “hökuməti”ni tanımır” - Paşinyan
-
Yeni qərar kredit faizlərini endirəcək? - AÇIQLAMA
-
“KTMT üzvləri su uğrunda münaqişələrlə üzləşə bilər“ - Baş katib
-
İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər - TƏFƏRRÜAT
-
“Telegram“ getdikcə terrorçuların əlində alətə çevrilir“ - Kreml
-
“Lifttəmir”in direktoruna şiddətli töhmət verildi – İki rəis vəzifədən kənarlaşdırıldı
-
“Vətəndaşlarımız Rusiyada terrora cəlb edilir“ - Qırğızıstanın əmək nazirliyi
-
Ombudsman Xankəndidə erməniəsilli sakinlərlə görüşüb
-
Bakıda 17, bölgələrdə 20 dərəcə isti olacaq - Sabahın havası
-
Diri atı 340 manata Qazaxıstana satıb, kiloqramı 2,9 manata Qazaxıstandan at əti alırıq – RƏSMİ
-
“Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
-
Mərkəzi Bank dollara tələbin artmasının səbəblərini AÇIQLADI
-
“İrəvan bizim işimizdə iştirak etmir“ - KTMT-nin Baş katibi
-
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
-
YAP qarşıdakı seçkidə bu deputatlardan imtina edəcək? - SİYAHI
-
Uşaq bağçalarında müdir vəzifəsinə qəbulun test mərhələsinin vaxtı AÇIQLANDI
-
Daşaltıda itkin düşmüş daha 73 nəfərin adı açıqlanacaq - Əli Nağıyev
-
Azərbaycanda işığın qiyməti ucuzlaşa bilər - VİDEO
-
Cəhri-Buzqov avtomobil yolunda qaya uçqunu baş verdi - VİDEO
-
DTX 27 dövlətə xəyanət işinin ibtidai istintaqını aparıb - Əli Nağıyev açıqladı
-
Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanları 105 yaşında - VİDEO
-
“Rusiya “Crocus”da terrorun hazırlandığını hələ fevraldan bilirdi“ - Budanov
-
Qadın sevgilisinə yazdığı mesajı oğluna göndərdi - Ucar rayonunda dəhşətli cinayət
-
Fransada həyəcan təbili: Silah ehtiyatı azalır
-
Boşanma zamanı əmlakın bölünməsi ilə bağlı yenilik: Qeydiyyatsız tikililərlə bağlı qərar - VİDEO
-
Canlı yayım açıb dərman tövsiyə edən əczaçıları hansı cəza gözləyir? - VİDEO
-
Lalə Məmmədovadan cazibədar - Fotosessiya
-
“Yəqin ki, yığmadan gedəcəkdim“ - Messi açıqladı
-
Hikmət Hacıyev NATO-nun eks-baş katibi barədə: “Hesabatına ödənişi əlavə etməyi unudub”
-
Tikinti materialları bazarında son vəziyyət: Hansı məhsullar ucuzlaşdı?
-
Bakıda və üç rayonda qazın verilişində məhdudiyyət olacaq - Xəbərdarlıq
-
Rusiya Xarkovun yaşayış massivinə zərbə endirib - Ölən və yaralananlar var
-
Həcc üçün ayrılan kvotanın yarısından çoxu dolub - RƏSMİ
-
Sabiq milli təhlükəsizlik naziri VƏFAT ETDİ
-
“55 min manat ver, övladının maddəsini dəyişdirib azadlığa buraxdırım” - Məhkəmə
-
“ABŞ-ni yenidən dua oxumağa məcbur etməliyik” - Tramp
-
“Fransa Azərbaycanla Ermənistan arasında razılaşmaların həyata keçirilməsinə mane olur” - Zaxarova
-
Ramazan ayının 18-cı günü - İmsak və iftar vaxtı
-
“Qərbi ərköyün övladına qarşı təzyiqləri artırmaq lazımdır” - Ərdoğan
-
Azərbaycan hotelləri Novruz bayramından necə çıxıblar? - ARAŞDIRMA
-
Şəhid bacısı sektor müdiri TƏYİN EDİLDİ
-
Xristianlıqla İslamı üz-üzə qoymaq istəyirlər - Kirill
-
Yüzə yaxın ailə təhlükədə: Zaqataladakı qəzalı körpü niyə təmir edilmir? - VİDEO
-
“Düzəltdiyim dəmiri silah üçün istifadə ediblər“ - “Bravo“da silahlı hücumla bağlı məhkəmə
-
2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir - SİYAHI
-
Samuxun ötən əsrdən qalma keçilməz yolları - VİDEO
-
Prorektorun qətlini sifariş etməkdə təqsirləndirilənlərə ağır cəza istənildi - MƏHKƏMƏ
-
Bahalaşmanın növbəti dalğası gəlir: Evlərin qiyməti yenə artacaq
-
Məşhur vəkilə qarşı ittiham: 7 min manat pul alıb
-
Qanunsuz evlər yaxın vaxtlarda sənədləşdiriləcək? - AÇIQLAMA
-
Ağalarovun “Crocus City Hall” konsert zalı bankda girov imiş - Yeni DETALLAR
-
“Bahalaşmanı müsbət qarşılamaq lazımdır“ - Deputat
-
“Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin prinsipləri razılaşdırılıb“ - Paşinyan
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Ukraynada rusiyalı agentlər ifşa edildilər - FOTO
-
Onlayn satılan saç serumları hansı xəstəliklərə səbəb olur? - VİDEO
-
Mərkəzi Bank Hökumət Ödəniş Portalını niyə ləğv edib? – “Ən çox zərbə mikrosahibkarlara dəyir...”
-
“Rusiyada baş verən terror aktını hər gün Türkiyədə törətmək istəyənlər var“ - Ərdoğan
-
Jurnalistlərin bitirdiyi gömrük polkovniki – Onu Bakıdan qardaşları ilə birlikdə aparıblar
-
Kolleclərə qəbul olmaq istəyənlərin NƏZƏRİNƏ
-
Dəmiryol Vağzalının qarşısında bir sutka parkinqin qiyməti 30 manat olacaq – Tariflər
-
Bakıda qəribə hadisə: Özünün xəbəri olmadan işə götürüldü - VİDEO
-
“Gənclik Mall”da autizmli gəncin döyülməsini ört-basdır etməyə çalışıblar? – FOTO
-
“Dünyanın gələcəyi Çin-ABŞ münasibətlərindən asılıdır“ - Si Cinpin
-
Elçin Babayev yenidən BDU-nun rektoru təyin edildi - Sərəncam
-
“Traktor” komandasının azarkeşləri yeni şüar təqdim ediblər - VİDEO
-
Bakıda 18 dərəcə isti, dağlarda 7 dərəcə şaxta olacaq - Sabahın havası
-
Arıqlamaq üçün istifadə edilən toxumların faydası və zərəri nələrdir? - ARAŞDIRMA
-
Xocalıda kütləvi məzarlıqda qalıqları tapılan şəhid dəfn olundu - FOTO
-
Bakıda qəbiristanlıqda çayxana tikmək istədilər-VİDEO
-
Yeraltı dayanacaqlarda kəskin qiymət artımının səbəbi nədir? - AÇIQLAMA
-
“Azərbaycanda varlıların işğal etdikləri torpaqlar var”: Komitə sədrindən açıqlama
-
Binəqədidə binanın zirzəmisi su ilə dolub: Təhlükəli vəziyyət yaranıb - VİDEO
-
Mərkəzi Bank növbəti faiz qərarını açıqlayacaq - Tarix bəlli oldu
-
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola düşüb - FOTOLAR + VİDEO
-
Bakıda evə neft axır - VİDEO
-
Mənzil alışında yeniliklər - Nələr dəyişəcək?
-
“Serbiya tezliklə çox böyük təhlükə ilə üzləşəcək“ - Vuçiç
-
Qəbiristanlıqlar hasarlanır və zəbt edilir - VİDEO
-
Bayram günlərində yüzlərlə şəxs xəstəxanaya yerləşdirilib - RƏSMİ
-
Müdafiə Nazirliyindən 30 yaşınadək hərbi vəzifəlilərə müraciət - VİDEO
-
Pakistanda terror hücumu nəticəsində çinlilər həlak oldular - FOTO
-
Bəzi yerlərə yağış və qar yağıb - FAKTİKİ HAVA
-
Sumqayıtda Musiqi Kolleci köçürülür: Valideynlər nədən narazıdırlar? - VİDEO
-
Qırğızıstanın sabiq vəzifəli şəxsi Azərbaycanda həbs edildi - VİDEO
-
“Aİ və ABŞ-nin açıqlamaları qərəzli xarakter daşıyır” - Azərbaycan XİN
-
Güney Azərbaycanın incisindən yeni görüntülər - VİDEO
TOP 10
ARXİV